Γρηγόρης ΚεντητόςΗ πιο εκλεπτυσμένη εκδίκηση στην ιστορία της μουσικής
Στη Βιέννη του 1780, δυο προσωπικότητες του μουσικού κόσμου ετοίμαζαν μια σύγκρουση που θα έμενε στην ιστορία. Από τη μια, ο Wolfgang Amadeus Mozart, ο απόλυτος τελειομανής της σύνθεσης. Από την άλλη, η Adriana Ferrarese del Bene, μια ιταλίδα σοπράνο με εξαιρετική φωνή αλλά… μία ιδιότητα που τον έβγαζε από τα ρούχα του.
Το ιδιόρρυθμο «τικ» που εξόργιζε τον συνθέτη
Κάθε φορά που η Ferrarese τραγουδούσε, έκανε κάτι που για τον Mozart ήταν απλά αφόρητο: κουνούσε το κεφάλι της σαν μετρονόμος. Ψηλές νότες; Το κεφάλι πήγαινε προς τα πάνω. Χαμηλές νότες; Κοιτούσε προς τα κάτω. Ήταν σαν μια κομψή όρνιθα που παρακολουθούσε έναν αόρατο αντίπαλο τέννις.
Ο Mozart, που σεβόταν βαθύτατα την καλλιτεχνική έκφραση και την υποκριτική παρουσία επί σκηνής, θεωρούσε αυτή τη συνήθεια μία προσβολή στην τέχνη του. Δεν μπορούσε να αντέξει να βλέπει τη μουσική του να «συνοδεύεται» από αυτό το μηχανικό, σχεδόν κωμικό κουνήματα.
Η απάντηση του μαέστρου: Μουσική… τιμωρία
Όμως ο Mozart δεν ήταν άνθρωπος των άμεσων αντιπαραθέσεων. Αντί να την κατηγορήσει ή να την απομακρύνει από την παραγωγή, επέλεξε έναν πολύ πιο… δημιουργικό τρόπο εκδίκησης. Θα έγραφε για εκείνη μια άρια τόσο απαιτητική, τόσο «σκαρφαλωτή» στις νότες, που θα την έκανε να φαίνεται ακόμη πιο γελοία με το συνηθισμένο της κούνημα.
Και έτσι γεννήθηκε η “Come scoglio” (“Σαν βράχος”) από την όπερα “Così fan tutte”. Μια άρια που πηδάει από τις πιο ψηλές στις πιο χαμηλές νότες με τέτοια ταχύτητα και συχνότητα, που κάθε τραγουδίστρια που την ερμηνεύει μοιάζει να παλεύει με αόρατες δυνάμεις.
Η “Come scoglio”: Όταν η μουσική γίνεται όπλο
Η άρια αυτή δεν είναι απλώς δύσκολη – είναι σχεδόν σαδιστική στις απαιτήσεις της. Οι νότες χοροπηδάνε από το πάνω στο κάτω μέρος της κλίμακας με τρόπο που κάνει ακόμη και τους σημερινούς επαγγελματίες τραγουδιστές να ιδρώνουν κρύο. Κάθε φράση είναι σχεδιασμένη να εκμεταλλευτεί στο έπακρον την «αδυναμία» της Ferrarese.
Το αποτέλεσμα; Η άρια έγινε από τις πιο απαιτητικές σε ολόκληρη την ιστορία της όπερας. Αλλά κυρίως, έκανε το κοινό να παρατηρεί έναν παράξενο χορό: την Ferrarese να κουνάει το κεφάλι της σαν να έδινε μάχη με έναν αόρατο εχθρό, ενώ η φωνή της προσπαθούσε να ακολουθήσει τα ακραία άλματα της μελωδίας.
Η κληρονομιά μιας μουσικής “τρολιάς”
Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι ούτε ο Mozart της το είπε ποτέ ανοιχτά, ούτε εκείνη κατάλαβε τι είχε συμβεί. Η Ferrarese εξακολουθούσε να ερμηνεύει την άρια με την ίδια προσήλωση, χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι ήταν θύμα της πιο εκλεπτυσμένης καλλιτεχνικής εκδίκησης που είχε γίνει ποτέ.
Σήμερα, κάθε φορά που κάποια όπερα ανεβάζει το “Così fan tutte”, οι κριτικοί και το κοινό θυμούνται αυτή την ιστορία. Η “Come scoglio” παραμένει όχι μόνο ένα αριστούργημα της μουσικής τέχνης, αλλά και η απόδειξη ότι ο Mozart μπορούσε να είναι εξίσου δημιουργικός… και στην εκδίκηση.
Το παράδοξο μιας επιτυχίας
Το ειρωνικό είναι ότι αυτή η “τιμωρητική” άρια έγινε ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα του Mozart. Οι σημερινές τραγουδίστριες θεωρούν την ερμηνεία της “Come scoglio” ως ύψιστη πρόκληση και τιμή. Χωρίς να το ξέρει, η Ferrarese έγινε η μούσα μίας από τις πιο εμβληματικές συνθέσεις στην ιστορία της κλασικής μουσικής.
Έτσι, αυτό που ξεκίνησε ως ένας μικρός πόλεμος ανάμεσα σε έναν εκνευρισμένο συνθέτη και μια τραγουδίστρια με ένα παράξενο τικ, κατέληξε να δώσει στον κόσμο ένα αθάνατο κομμάτι μουσικής. Και ποιος ξέρει; Ίσως ο Mozart, εκεί που βρίσκεται, να χαμογελάει ακόμη με αυτή την παλιά του “τρολιά”.