Γρηγόρης ΚεντητόςΗ κεντρική πύλη του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι παραμένει ερμητικά σφραγισμένη εδώ και δύο αιώνες. Από τις 10 Απριλίου 1821, όταν ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ απαγχονίστηκε μπροστά σε πλήθος μουσουλμάνων και χριστιανών, η πύλη έκλεισε για πάντα. Δεν υπήρξε άλλη πράξη, ούτε απόφαση, ούτε τελετή. Κόλλησε με σιωπή και αίμα. Και έμεινε έτσι.
Ο Πατριάρχης, γεννημένος στη Δημητσάνα, ήταν μια μορφή που ξεπερνούσε τον καιρό της. Σπούδασε στη Σχολή της Σμύρνης και στη Θεολογική Σχολή Παναγίας της Νικομήδειας. Μιλούσε ελληνικά, τουρκικά, λατινικά και αρμενικά. Η διπλωματία του τον έκανε τρεις φορές Πατριάρχη. Την τελευταία φορά όμως, δεν του έμελλε να κατέβει από τον θρόνο — του τον έβγαλαν με τη θηλιά.
Ήταν η Κυριακή του Πάσχα. Ο ήλιος είχε μόλις ανατείλει. Μέσα στη Μεγάλη Εκκλησία, τελούσε τη Θεία Λειτουργία. Όταν τελείωσε, τον περίμεναν απ’ έξω. Τον έσυραν στην κεντρική πύλη, την Orta Kapı, και τον κρέμασαν με τα άμφια. Τρεις μέρες έμεινε εκεί. Ύστερα το σώμα του ρίχτηκε στα νερά του Βοσπόρου, για να μη βρουν οι Έλληνες μάρτυρα να προσκυνήσουν. Αλλά τον βρήκαν. Ρώσοι ναυτικοί το ανέσυραν και το μετέφεραν στην Οδησσό.
Η εκτέλεσή του δεν ήταν απλώς πολιτική πράξη. Ήταν τελετουργία ισχύος. Ήταν το «μήνυμα» της Πύλης προς τους υποτελείς της: «Το Πατριαρχείο είναι δικό μας. Ο Πατριάρχης υπακούει. Αν όχι, πεθαίνει». Αυτός ήταν ο ρόλος του ως Έθνάρχης: να ελέγχει το Rum Millet. Όταν απέτυχε, πληρώνει.
Η Πύλη σφραγίστηκε το ίδιο απόγευμα. Από τον ίδιο τον διάδοχο Πατριάρχη. Καρφώθηκε, συγκολλήθηκε, και δεν άνοιξε ποτέ ξανά. Ούτε σε πανηγύρι, ούτε σε λιτανεία, ούτε σε ανακαίνιση. Μέχρι σήμερα, οι προσκυνητές μπαίνουν από πλαϊνή πόρτα. Η κύρια παραμένει σύμβολο: της σιωπής, της απώλειας, της πίστης, της ενοχής.
Ο Γρηγόριος Ε΄ είχε αφορίσει τον ξεσηκωμό, αλλά όχι από προδοσία. Από ανάγκη. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ είχε ξεκινήσει σφαγές στην Κωνσταντινούπολη, στη Θεσσαλονίκη, στην Καλλίπολη. Ο Πατριάρχης προσπαθούσε να τους σώσει. Έγραφε μυστικά στους Φιλικούς, κρατούσε επαφή με το εξωτερικό. Ορισμένοι πιστεύουν ότι γνώριζε για την Επανάσταση, ίσως και να τη βοήθησε να ξεκινήσει.
Η αγιοποίησή του έγινε το 1921, εκατό χρόνια μετά. Σήμερα τιμάται ως Εθνομάρτυρας. Η σορός του βρίσκεται πλέον στη Μητρόπολη Αθηνών. Η Πύλη παραμένει εκεί. Κάθε χρόνο, στις 10 Απριλίου, ο εκάστοτε Πατριάρχης αφήνει ένα λουλούδι. Δεν γονατίζει. Στέκεται όρθιος. Όπως ο Γρηγόριος τη μέρα που οδηγήθηκε στο μαρτύριο.
Η Κλειστή Πύλη δεν είναι μόνο σημείο μνήμης. Είναι ένα κομμάτι ενεργής ιστορίας. Όποιος την κοιτά, διαβάζει μέσα της μια χώρα σκλαβωμένη, μια εκκλησία που άντεξε, και έναν άνθρωπο που έφυγε χωρίς να φωνάξει. Γιατί ήξερε ότι η φωνή του θα ακουστεί για αιώνες.