Γρηγόρης ΚεντητόςΤο 1866, ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι δεν ήταν μόνο καταχρεωμένος. Ήταν και εγκλωβισμένος σε μια σύμβαση που θα μπορούσε να του αφαιρέσει τα πνευματικά δικαιώματα όλων των μελλοντικών του έργων. Αν δεν παρέδιδε μέσα σε 26 ημέρες ένα καινούργιο μυθιστόρημα, τα έχανε όλα. Σαν να έπαιζε ρώσικη ρουλέτα. Με μελάνι αντί για σφαίρες.
Ο μόνος τρόπος να προλάβει ήταν να υπαγορεύει. Και γι’ αυτό προσέλαβε μια 20χρονη κοπέλα, την Άννα Γκριγκόριεβνα Σνίτκιν. Είχε μόλις αποφοιτήσει από σχολή stenography στην Πετρούπολη. Ήταν γρήγορη, έξυπνη και ακριβής. Ο Ντοστογιέφσκι την επέλεξε για να καταγράψει, λέξη προς λέξη, το πιο προσωπικό του βιβλίο: τον «Παίκτη».
Δεν ήταν μυθιστόρημα φαντασίας. Ήταν εξομολόγηση. Ο ίδιος είχε εθιστεί στον τζόγο, είχε χάσει περιουσίες, είχε ζητήσει δανεικά από φίλους, εκδότες και περαστικούς. Η Άννα τον άκουγε, έγραφε, κρατούσε τον ρυθμό του και, τελικά, του έδινε πίσω το έργο του σε μορφή χαρτιού. Εκείνος το διόρθωνε και συνέχιζαν. Κάθε μέρα. Για 26 μέρες.
Το παράδοξο είναι ότι δεν κοιμόντουσαν σχεδόν καθόλου. Η πίεση ήταν ασφυκτική. Δεν είχαν λεφτά για φαγητό ή για θέρμανση. Η Άννα πούλησε αντικείμενα, λέγεται ακόμη και προσωπικά της ρούχα, για να πάρουν λίγο ψωμί και χαρτί. Το μόνο που δεν πούλησαν ήταν η αποφασιστικότητα τους. Τελείωσαν το βιβλίο μια μέρα πριν από τη λήξη του συμβολαίου.
Ο εκδότης δεν πρόλαβε να τον παγιδεύσει. Ο Ντοστογιέφσκι του έδωσε τον «Παίκτη» στις 30 Οκτωβρίου. Και μαζί του, παρέδωσε την πιο ειλικρινή του μαρτυρία για την ψυχολογία του εθισμού, για τον τρόμο του χαμένου ελέγχου, και για τη λαχτάρα του να σωθεί. Η Άννα δεν τον έσωσε μόνο ως stenographer. Τον έσωσε και ως άνθρωπο.
Λίγες εβδομάδες μετά της έκανε πρόταση γάμου. Παντρεύτηκαν το 1867 και για τα επόμενα 14 χρόνια, μέχρι τον θάνατό του, η Άννα ήταν ο στυλοβάτης του. Ήταν η πρώτη γυναίκα που ίδρυσε εκδοτικό οίκο στη Ρωσία. Διαχειρίστηκε τα πάντα: συμβόλαια, πνευματικά δικαιώματα, οικονομικά, λογοκρισία, μεταφράσεις. Έγινε η επιχειρηματική του ασπίδα.
Ο ίδιος, στα ημερολόγιά του, έγραψε πως δεν θα είχε ολοκληρώσει ποτέ τον «Παίκτη» χωρίς εκείνη. Το μυθιστόρημα αυτό δεν άλλαξε μόνο τη ζωή του. Άλλαξε και την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Ήταν η πρώτη φορά που ο Ντοστογιέφσκι έγραφε χωρίς να είναι σκλάβος των εκδοτών. Και η τελευταία φορά που στοιχημάτισε τα πάντα. Από τότε και μετά, είχε την Άννα.
Η Άννα Σνίτκιν δεν έμεινε μόνο στην ιστορία ως «η γυναίκα του Ντοστογιέφσκι». Έμεινε ως η γυναίκα που έσωσε την ίδια τη ρωσική λογοτεχνία. Ένας άνθρωπος που από stenographer έγινε πρωτοπόρος. Από εργαλείο γραφής, έγινε εκδότης. Και από θεατής του δράματος, έγινε μέρος του τέλους που δεν γράφτηκε ποτέ. Γιατί ήταν ευτυχισμένο.