Γρηγόρης ΚεντητόςΓεννημένος στην Απάμεια της Συρίας, σε μια γωνιά της ελληνιστικής Ανατολής, ο Ποσειδώνιος ξεκίνησε ένα ταξίδι που έμελλε να τον οδηγήσει από την Αθήνα έως την Ισπανία, με αποσκευές τη στωική φιλοσοφία και την ακόρεστη περιέργεια για κάθε τι φυσικό, ανθρώπινο και κοσμικό. Εκεί όπου άλλοι φιλόσοφοι έμεναν στις θεωρίες, αυτός περπατούσε ανάμεσα στους Κέλτες, μετρούσε παλίρροιες στον Ατλαντικό και κατέγραφε σεισμούς σε άγνωστα εδάφη.
Θεωρήθηκε σοφότερος ακόμα κι από τον Αριστοτέλη. Ο Κικέρωνας, που τον επισκέφθηκε στη Ρόδο, έγραψε πως δεν γνώρισε πιο μορφωμένο άνθρωπο. Ο Ποσειδώνιος δίδασκε φιλοσοφία, αλλά μιλούσε και για την ψυχή, για τους ανέμους, για τις αποστάσεις πλανητών και για την επίδραση του κλίματος στους πολιτισμούς. Η Ρόδος τον τίμησε ως πρεσβευτή. Η Ρώμη τον άκουγε ως σοφό. Κι όμως, το όνομά του χάθηκε για αιώνες πίσω από τις σκιές εκείνων που σώθηκαν γραπτά.
Υπολόγισε την περιφέρεια της Γης από τη Ρόδο και την Αλεξάνδρεια με ακρίβεια που πλησίαζε την πραγματικότητα. Πίστευε πως η Σελήνη ελέγχει τις παλίρροιες και σχεδίασε ορρέρια, πρωτοποριακά ηλιακά μοντέλα. Μερικοί υποστηρίζουν πως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων φέρει την επιρροή του. Δεν υπάρχει αποδεικτικό χειρόγραφο — υπάρχει μόνο η υπόνοια, η λάμψη ενός μυαλού που σκέφτηκε μπροστά από την εποχή του.
Ο Ποσειδώνιος τροποποίησε τον ίδιο τον Στωικισμό. Δεν απέρριψε τα πάθη όπως οι παλιοί. Τα μελέτησε. Τα ταξινόμησε. Τα είδε ως δυνατότητες ηθικής εξέλιξης. Η ψυχολογία, λένε σήμερα, του οφείλει όσα ξέρει για την αλληλεπίδραση λογικής και συναισθήματος. Ο Γαληνός διασώζει αποσπάσματα από το «Περί Παθών», έργο που σήμερα θα διδασκόταν σε κάθε τμήμα ψυχολογίας.
Η γεωγραφία του δεν ήταν απλή χαρτογράφηση. Ήταν μελέτη λαών. Πολιτισμών. Φυσικών φαινομένων. Η άποψή του ότι το κλίμα διαμορφώνει χαρακτήρες ήταν πρόδρομος θεωριών που χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα στην περιβαλλοντική κοινωνιολογία. Ο ίδιος τους περπάτησε, δεν τους φαντάστηκε από απόσταση. Κατέγραψε τους Κέλτες όταν η Ευρώπη ήταν ακόμη θρύλος για τον ελληνικό κόσμο.
Έγραψε δεκάδες τόμους – ίσως και εκατοντάδες. Μα κανένας δεν σώθηκε ακέραιος. Πόλεμοι, φωτιές, απώλεια αντιγράφων, περιφρόνηση μεταγενέστερων αντιγραφέων, μετάβαση από πάπυρο σε περγαμηνή. Το αποτέλεσμα ήταν ο τραγικός αφανισμός μιας από τις πιο λαμπρές φωνές του ελληνιστικού κόσμου. Μόνο αποσπάσματα επέζησαν – 600 περίπου. Σκόρπια. Σωσμένα από τον Στράβωνα, τον Κικέρωνα, τον Πλούταρχο, τον Σενέκα. Ούτε ένα δεν είναι αυτούσιο. Κανένα δεν μας ανήκει ολόκληρο.
Κι όμως, ο Ποσειδώνιος υπάρχει. Κάθε φορά που μιλάμε για τη συμπαντική αλληλεξάρτηση, επιστρέφει. Κάθε φορά που η επιστήμη ενώνεται με τη φιλοσοφία, τον επικαλούμαστε χωρίς να το ξέρουμε. Η «συμπάθεια» του σύμπαντος που υποστήριζε, θυμίζει το σύγχρονο σύστημα οικολογικής σκέψης, την ανάγκη να δούμε τη φύση, τον άνθρωπο και την κοινωνία ως ένα.
Δεν έχουμε τα βιβλία του. Έχουμε όμως το ερώτημα: πόση γνώση μπορεί να έχει χαθεί; Και πόση επιβιώνει, μόνο επειδή κάποιος τη βίωσε, την κατέγραψε, την μετέδωσε, ακόμη κι αν η φωνή του χάθηκε; Ο Ποσειδώνιος μας διδάσκει όχι μόνο με αυτά που είπε, αλλά με αυτά που δεν φτάσανε ποτέ.
