Γρηγόρης ΚεντητόςΘυμάσαι την αυλή του σχολείου σου; Την πλατεία της γειτονιάς; Τον δρόμο που έμοιαζε ατελείωτος; Σήμερα, όλα δείχνουν μικρότερα. Δεν μίκρυναν οι χώροι. Μεγαλώσαμε εμείς και μαζί άλλαξε η αντίληψη του κόσμου.
Η επιστήμη το εξηγεί απλά. Ο κόσμος ενός παιδιού είναι θέμα προοπτικής. Όσο πιο χαμηλά βρίσκεται το βλέμμα, τόσο πιο μεγάλος μοιάζει ο χώρος. Οι ερευνητές το ονομάζουν eye-height ratio: ο εγκέφαλος υπολογίζει το μέγεθος με βάση το ύψος μας. Στα τέσσερα χρόνια, μια πόρτα μοιάζει πύλη. Στα τριάντα, απλά μια πόρτα.
Η αντίληψη του μεγέθους δεν είναι σταθερή. Τα παιδιά δεν έχουν αναπτύξει πλήρως τη λεγόμενη σταθερότητα μεγέθους. Μέχρι τα οκτώ, μπερδεύονται στις αποστάσεις και τις αναλογίες. Ένας διάδρομος φαίνεται απέραντος, ένα δωμάτιο τεράστιο. Όταν ενηλικιωνόμαστε, ο εγκέφαλος μαθαίνει να διορθώνει αυτές τις παραμορφώσεις.
Η δύναμη του συναισθήματος
Δεν είναι μόνο η φυσική. Ο φόβος, η χαρά, η έκπληξη μεγεθύνουν τον κόσμο. Η αμυγδαλή, το κέντρο των συναισθημάτων στον εγκέφαλο, καταγράφει την ένταση και την ενσωματώνει στις αναμνήσεις. Ένα σκοτεινό δωμάτιο μοιάζει αχανές. Ένα σκυλί στον δρόμο φαίνεται τεράστιο. Ο παιδικός εγκέφαλος αποθηκεύει εικόνες που φουσκώνουν στο μυαλό.
Η μνήμη λειτουργεί με ιδιότυπο τρόπο. Κρατά το νόημα και χάνει τις λεπτομέρειες. Αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν boundary extension μας κάνει να θυμόμαστε τους χώρους πιο μεγάλους από ό,τι ήταν. Στις παιδικές μας αναμνήσεις, ένας κήπος είναι πάρκο και μια αυλή μοιάζει γήπεδο.
Η νοσταλγία έρχεται να ενισχύσει την ψευδαίσθηση. Όταν αναπολούμε, ο εγκέφαλος «βάφει» τις μνήμες με πιο έντονα χρώματα και μεγαλύτερες διαστάσεις. Το σπίτι που κάποτε έμοιαζε παλάτι δεν άλλαξε. Άλλαξε ο τρόπος που το βλέπουμε.
Η επιστήμη της αντίληψης
Πειράματα με εικονική πραγματικότητα αποκάλυψαν κάτι εντυπωσιακό. Όταν οι ενήλικες βρεθούν σε προσομοίωση σώματος παιδιού, όλα γύρω τους φαίνονται διπλάσια. Ο εγκέφαλος προσαρμόζεται άμεσα στο νέο ύψος, επιβεβαιώνοντας ότι η αίσθηση του μεγέθους είναι συνδεδεμένη με το σώμα.
Ο ιππόκαμπος, η περιοχή του εγκεφάλου που αποθηκεύει αναμνήσεις, στα πρώτα χρόνια είναι σε φάση ανάπτυξης. Οι παιδικές μνήμες αποθηκεύονται πιο «αδρές», χωρίς ακριβείς μετρήσεις. Θυμόμαστε πώς νιώσαμε, όχι το ακριβές μέγεθος ή την ακριβή απόσταση.
Η γλώσσα παίζει κι αυτή ρόλο. Όταν περιγράφουμε κάτι ως «τεράστιο», ο χαρακτηρισμός μένει κλειδωμένος στη μνήμη μας. Ένα δωμάτιο που αποκαλούσαμε «αχανές» στα έξι μας, θα συνεχίσει να φαίνεται αχανές ακόμη κι όταν το βλέπουμε ξανά, στα τριάντα.
Πολιτισμός, χρόνος και η ψευδαίσθηση του παρελθόντος
Το φαινόμενο δεν γνωρίζει σύνορα. Από την Ιαπωνία και την Κορέα, μέχρι την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, οι έρευνες δείχνουν το ίδιο μοτίβο. Όλοι θυμόμαστε τους χώρους της παιδικής μας ηλικίας ως μεγαλύτερους. Οι πολιτισμικές αφηγήσεις μπορεί να αλλάζουν λεπτομέρειες, αλλά όχι την ουσία: ο κόσμος του παιδιού είναι πάντα γιγαντωμένος.
Ο χρόνος επηρεάζει και την αίσθηση διάρκειας. Όταν είμαστε παιδιά, κάθε μέρα είναι γεμάτη πρώτες εμπειρίες. Οι στιγμές αποθηκεύονται πιο έντονα, κάνοντας την παιδική ηλικία να μοιάζει πιο εκτεταμένη. Όσο μεγαλώνουμε, οι εμπειρίες γίνονται πιο επαναλαμβανόμενες, ο χρόνος επιταχύνεται και οι χώροι μικραίνουν.
Πώς να ξαναδείς τον κόσμο σαν παιδί
Θέλεις να ξαναδείς τον κόσμο όπως τότε; Κατέβα χαμηλά, στο ύψος που είχες παιδί. Κοίτα τον δρόμο, το δωμάτιο, την αυλή. Θα καταλάβεις γιατί η μνήμη μας ζωγραφίζει έναν κόσμο πιο μεγάλο, πιο ανοιχτό, πιο ζωντανό. Έναν κόσμο που ίσως δεν χάσαμε ποτέ· απλώς τον βλέπουμε αλλιώς.
Διαβάστε ακόμα
Πώς τα σκουλήκια έσωσαν στρατιώτες από βέβαιο θάνατο και έγιναν η πιο απρόσμενη σωτηρία της ιατρικής
Τα λιοντάρια που κυριαρχούσαν στην Ελλάδα για χιλιάδες χρόνια πριν εξαφανιστούν
Πώς το ροζ έγινε το χρώμα των κοριτσιών και το γαλάζιο των αγοριών
