Γρηγόρης ΚεντητόςΣτην καρδιά του 4ου αιώνα π.Χ., τότε που οι ελληνικές πόλεις-κράτη ζούσαν διαρκώς υπό την απειλή πολέμων, μια εφεύρεση γεννήθηκε για να λύσει ένα πρόβλημα αιώνων: την ανάγκη για άμεση επικοινωνία. Με φωτιά και νερό, οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν τον υδραυλικό τηλέγραφο, ένα σύστημα που έφερνε ειδήσεις και διαταγές από λόφο σε λόφο, πολύ πριν ο κόσμος μάθει τι θα πει τηλέγραφος.
Η ιδέα ανήκε στον Αινεία τον Τακτικό, έναν στρατιωτικό νου που κατέγραψε τις πιο πρακτικές μεθόδους άμυνας και πολιορκίας. Αν και το έργο του για τον τηλέγραφο χάθηκε, ο Πολύβιος έσωσε τη λεπτομερή περιγραφή του. Χάρη σε αυτόν ξέρουμε σήμερα πώς λειτουργούσε ένα δίκτυο που άλλαξε την τέχνη του πολέμου.
Πώς δούλευε το σύστημα φωτιάς και νερού
Η αρχή ήταν απλή, αλλά η εκτέλεση απαιτούσε απόλυτη ακρίβεια. Δύο ίδιοι πίθοι, περίπου 1,3 μέτρα βάθος και 45 εκατοστά διάμετρο, γεμίζονταν με νερό. Στην επιφάνεια επέπλεε ένας φελλός με μια ράβδο χωρισμένη σε ισαπέχουσες χαράξεις. Σε κάθε χάραξη υπήρχε χαραγμένο ένα μήνυμα: «Ο εχθρός πλησιάζει», «Ανάγκη ενισχύσεων», «Ιππικό στην περιοχή», «Επίθεση τώρα».
Οι σταθμοί ήταν τοποθετημένοι σε υψώματα, με καθαρή οπτική επαφή. Όταν έπρεπε να σταλεί ένα μήνυμα, ο σταθμός-πομπός σήκωνε μια δάδα. Ο σταθμός-δέκτης απαντούσε με το ίδιο σήμα. Ταυτόχρονα, οι φρουροί άνοιγαν τις βρύσες στη βάση των πίθων και το νερό άρχιζε να αδειάζει. Όταν η στάθμη έφτανε στη γραμμή με το επιθυμητό μήνυμα, ο πομπός ύψωνε ξανά τη δάδα και οι βρύσες έκλειναν. Το μήνυμα είχε μεταδοθεί.
Ο συγχρονισμός ήταν κρίσιμος. Ένα λάθος δευτερολέπτων μπορούσε να οδηγήσει σε καταστροφική παρερμηνεία, ιδιαίτερα σε ώρα μάχης. Για να το αποφύγουν, οι φρουροί έκαναν δοκιμαστικές ροές πριν από κάθε βάρδια, ώστε οι πίθοι να αδειάζουν με τον ίδιο ακριβώς ρυθμό.
Ταχύτητα και όρια
Η ταχύτητα του συστήματος δεν εντυπωσιάζει με τα σημερινά δεδομένα, αλλά για την εποχή ήταν επανάσταση. Σύγχρονες ανακατασκευές δείχνουν ότι μπορούσε να μεταδώσει περίπου 150 γράμματα την ώρα αν κωδικοποιούνταν γράμμα-γράμμα. Όμως ο Αινείας το είχε σχεδιάσει για προκαθορισμένες φράσεις, κάτι που το έκανε πολύ πιο γρήγορο και αξιόπιστο.
Η εμβέλεια εξαρτιόταν από τη θέση και τις καιρικές συνθήκες. Νύχτες με καθαρό ουρανό ήταν ιδανικές. Ομίχλη ή βροχή μπορούσαν να καταστήσουν το σύστημα άχρηστο, γι’ αυτό και η συντήρηση των σταθμών και η εκπαίδευση των χειριστών ήταν εξαιρετικά αυστηρή.
Μηνύματα και κρυπτογραφία
Οι ράβδοι ήταν χαραγμένες με τυπικά στρατιωτικά μηνύματα: «Εχθρός στο στόχαστρο», «Κυκλωτική κίνηση», «Ενέδρα», «Ανάγκη τροφίμων», «Πλοία στον ορίζοντα», «Απελευθέρωση ομήρων». Αυτή η μέθοδος έκανε το σύστημα δύσκολο να αποκωδικοποιηθεί από τον εχθρό· μπορούσε να δει τη δάδα, αλλά όχι το περιεχόμενο της πληροφορίας.
Ο Αινείας, άλλωστε, ήταν και πρωτοπόρος της κρυπτογραφίας. Στα κείμενά του περιγράφει δεκάδες τεχνικές μυστικής επικοινωνίας, κάποιες από τις οποίες θεωρούνται οι πρώτες μορφές στεγανογραφίας και κωδικοποίησης στην ιστορία.
Από τις φρυκτωρίες στον πρόγονο των τηλεπικοινωνιών
Σε σχέση με τις παλαιότερες φρυκτωρίες, που έδιναν μόνο γενικά σήματα όπως «κάτι συνέβη», ο υδραυλικός τηλέγραφος ήταν ένα άλμα τεχνολογίας. Το σύστημα αυτό έδωσε προκαθορισμένα και συγκεκριμένα μηνύματα, δημιουργώντας την πρώτη οργανωμένη μορφή τηλεπικοινωνίας.
Αργότερα, ο Πολύβιος βελτίωσε την ιδέα, εισάγοντας ένα αλφαβητικό σύστημα που επέτρεπε την αποστολή μηνυμάτων γράμμα-γράμμα, μια εξέλιξη που έθεσε τις βάσεις για τις τεχνολογίες κρυπτογράφησης και τηλεπικοινωνίας των επόμενων αιώνων.
Κληρονομιά και σύγχρονες αναπαραστάσεις
Ο υδραυλικός τηλέγραφος θεωρείται σήμερα πρόδρομος των τηλεπικοινωνιών. Η αρχή της αμφίδρομης επικοινωνίας, του συγχρονισμού και της κωδικοποίησης βρίσκει συνέχεια από τα οπτικά τηλέγραφα του 18ου αιώνα μέχρι τα σημερινά δίκτυα δεδομένων.
Σήμερα, λειτουργικά ομοιώματα εκτίθενται στο Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας του Κώστα Κοτσανά στην Αθήνα και το Κατάκολο, στο Μουσείο Τηλεπικοινωνιών του ΟΤΕ στη Νέα Κηφισιά και σε διεθνείς εκθέσεις. Σε κάθε επίδειξη, το κοινό βλέπει από κοντά τη ράβδο με τα χαραγμένα μηνύματα και αντιλαμβάνεται πώς μια ιδιοφυής αλλά απλή ιδέα άλλαξε τον τρόπο που οι άνθρωποι επικοινωνούσαν.
Η ιδιοφυΐα της απλότητας
Η εφεύρεση του Αινεία είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της ελληνικής τεχνολογικής ευφυΐας. Με απλά υλικά —νερό, ξύλο, φωτιά— και με ακρίβεια στη μεθοδολογία, οι Έλληνες έστησαν ένα σύστημα που, αιώνες πριν τον τηλέγραφο, έφερε τα πρώτα κωδικοποιημένα μηνύματα από λόφο σε λόφο.
Κάθε φορά που σηκώνουμε το κινητό μας ή στέλνουμε ένα μήνυμα, αρκεί να σκεφτούμε πως η ανάγκη να φτάσει η πληροφορία γρήγορα και σωστά ξεκίνησε από εκείνες τις δάδες που φώτιζαν τις νύχτες της αρχαίας Ελλάδας.
Διαβάστε ακόμα
Ο Ed Gein, ο δολοφόνος που ενέπνευσε το Ψυχώ και τον σχιζοφρενή δολοφόνο με το πριόνι
