Η Μεγάλη Σφίγγα δεν γεννήθηκε χωρίς μύτη. Το πρόσωπό της έφερε πλήρη ρινική απόληξη και ουραίο φίδι, ενώ θραύσματα από το μούσι της βρέθηκαν αργότερα στο Κάιρο και στο Βρετανικό Μουσείο. Κάποια στιγμή όμως ανάμεσα στην αρχαιότητα και τους νεότερους χρόνους η μύτη χάθηκε.
Το 1378 μ.Χ. αναφέρεται ένα επεισόδιο που σημάδεψε το μνημείο. Ο μεσαιωνικός λόγιος αλ-Μακρίζι γράφει ότι ο Μουχάμαντ Σαΐμ αλ-Νταχρ, ασκητής που αγανακτούσε με προσφορές των αγροτών στη Σφίγγα για καλή πλημμύρα του Νείλου, επιχείρησε να σταματήσει αυτό που θεωρούσε ειδωλολατρία. Προσέγγισε το άγαλμα και προξένησε ζημιά στο πρόσωπο.
Η αφήγηση λέει ότι τιμωρήθηκε από τις αρχές και ότι η πράξη του προκάλεσε ταραχή στην τοπική κοινότητα. Δεν είναι απλή ιστορία θυμού. Είναι τομή ανάμεσα στη λαϊκή λατρεία ενός αρχαίου συμβόλου και στον ζηλωτισμό που κυνηγά κάθε ίχνος παλαιάς λατρείας.
Τι δείχνει η πέτρα και τι αναιρεί ο μύθος του Ναπολέοντα
Οι συντηρητές παρατηρούν ίχνη από εργαλεία στο σημείο της ρίζας της μύτης. Η γεωμετρία του θραύσματος δείχνει σμίλες και κόψεις που δεν ταιριάζουν με απλή αποσάθρωση. Η θεωρία ότι ο Ναπολέων την έσπασε δεν στέκει, επειδή σχέδιο του 1737 από τον Φρέντρικ Νόρντεν παρουσιάζει ήδη τη Σφίγγα χωρίς μύτη, πολλά χρόνια πριν τις γαλλικές επιχειρήσεις στην Αίγυπτο.
Η Σφίγγα σμιλεύτηκε από νουμουλιθικό ασβεστόλιθο του οροπεδίου της Γκίζας πιθανότατα την εποχή του Χεφρήνου γύρω στο 2500 π.Χ.. Ο κορμός και το πρόσωπο είναι μέρος του φυσικού βράχου, ενώ πρόσθετα στοιχεία όπως το γένι και ο ουραίο τοποθετήθηκαν και στερεώθηκαν με εγκάρσιες εγκοπές. Αυτό εξηγεί γιατί αποσπώνται ευκολότερα με χτύπημα σε συγκεκριμένα σημεία.
Το μνημείο έγινε ξανά κέντρο λατρείας στη Νέα Βασιλεία. Ανάμεσα στα πόδια της βρίσκεται η Στήλη του Ονείρου του Θούθμωση Δ΄ που αφηγείται όραμα και βασιλική νομιμοποίηση. Η μεταγενέστερη λαϊκή πίστη των αγροτών ότι επηρεάζει τις πλημμύρες του Νείλου δεν ήταν λοιπόν ξεκομμένη από την παλιά ιδέα της προστασίας και της αναγέννησης.
Η χαμένη μύτη έγινε ερώτημα στην επιστήμη της συντήρησης. Οι ειδικοί μιλούν για συνδυασμό ανθρώπινης επέμβασης και διάβρωσης. Η άμμος, ο άνεμος και η αλατότητα πληγώνουν την επιφάνεια, αλλά τα καθαρά ίχνη κοπής δηλώνουν χέρι ανθρώπου. Η εικόνα συμπληρώνεται από μικρότερα σπασίματα σε αυτιά και ουραίο που δείχνουν στοχευμένες βλάβες σε εξέχοντα σημεία.
Η απόδοση στον αλ-Νταχρ δεν είναι απλώς ιστορία προσώπων. Δείχνει πώς ένα αρχαίο έργο γίνεται πεδίο σύγκρουσης ανάμεσα σε τελετουργίες και εικονομαχικές ευαισθησίες. Στο τέλος η Σφίγγα μένει ακρωτηριασμένη αλλά μιλά περισσότερο. Το κενό της μύτης αφηγείται λατρείες, πλημμύρες, βασιλείς, κατακτητές, τεχνίτες και συντηρητές που προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανή την πέτρα.
Σήμερα βλέπεις απολιθωμένα κοχύλια μέσα στον ασβεστόλιθο του προσώπου. Βλέπεις επίσης περιοχές με νεότερες επεμβάσεις, καρφίδες και ενέματα. Το μνημείο δεν είναι παγωμένη εικόνα. Είναι αρχείο φθοράς και επισκευών. Και η μύτη που λείπει παραμένει το πιο διάσημο κεφάλαιο αυτού του αρχείου.
