Γρηγόρης ΚεντητόςΣτις αρχές του 20ού αιώνα η Αθήνα μεγάλωνε γρήγορα, αλλά οι φτωχογειτονιές της ζούσαν με το ελάχιστο. Στο κέντρο, ανάμεσα σε καφενεία, τραμ και πεζοδρόμια γεμάτα αποτσίγαρα, κινιόταν μια αφανής φιγούρα: ο καπνοσυλλέκτης. Δεν ήταν “επαγγελματικός τίτλος” με άδεια∙ ήταν μια πρακτική επιβίωσης μέσα στο ευρύτερο στρώμα των ρακοσυλλεκτών της πόλης. Η δουλειά του ήταν απλή και σκληρή: μάζευε αποτσίγαρα, ξεχώριζε τον καπνό που είχε απομείνει και τον μεταπωλούσε φθηνά σε όσους δεν άντεχαν την τιμή του καπνού.
Ο καπνός στην Ελλάδα ήταν τότε βαριά φορολογημένο αγαθό και η πολιτεία επιδίωκε αυστηρό έλεγχο της φορολογίας του προϊόντος. Στον Μεσοπόλεμο χτίστηκε το Δημόσιο Καπνεργοστάσιο στη Λένορμαν για να συγκεντρώνει επεξεργασία–συσκευασία και να ελέγχει τη ροή και τη φορολόγηση του καπνού. Παράλληλα, ήδη από τον 19ο αιώνα διαμορφώθηκαν μονοπωλιακές ρυθμίσεις στο τσιγαρόχαρτο (και γενικότερα αυστηρό πλαίσιο γύρω από τα καπνικά), κάτι που πίεζε τις τελικές τιμές για τον τελικό καταναλωτή. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η “δεύτερη χρήση” του καπνού από τα αποτσίγαρα έγινε για κάποιους η τελευταία λύση.
Πώς δούλευαν στην πράξη
Ο καπνοσυλλέκτης ξεκινούσε νωρίς το πρωί ή αργά τη νύχτα, όταν οι δρόμοι άδειαζαν. Έψαχνε σε πλατείες και κεντρικούς δρόμους, μάζευε τις γόπες σε σακουλάκι και, όταν γυρνούσε στη γειτονιά, έκοβε τα καμένα άκρα, άπλωνε τον υπολειπόμενο καπνό να στεγνώσει και τον ανακάτευε με φθηνότερο καπνό για να “σταθεί” στο στριφτό ή στο χειροποίητο τσιγάρο. Δεν ήταν “καλό προϊόν” — ήταν φτηνό. Οι ίδιοι οι καπνοσυλλέκτες βρίσκονταν στο χαμηλότερο κοινωνικό στρώμα, συχνά αντικείμενο περιφρόνησης, όμως για χιλιάδες καπνιστές της φτώχειας προσέφεραν μια πρόσβαση εκεί που η τιμή απαγόρευε.
Ανάλογες πρακτικές καταγράφονται τεκμηριωμένα σε ευρωπαϊκές μητροπόλεις του 19ου αιώνα: οι λεγόμενοι “cigar-end finders” (συλλέκτες άκρων πούρων/τσιγάρων) περιγράφονται συστηματικά στη διεθνή βιβλιογραφία των street-finders/ragpickers. Η αθηναϊκή εκδοχή δεν οργανώθηκε ποτέ θεσμικά ως επάγγελμα∙ λειτούργησε όμως με τον ίδιο μηχανισμό της φτώχειας και της ανακύκλωσης από ανάγκη.
Στη δεκαετία του 1930 η εικόνα αλλάζει: μαζική βιομηχανική παραγωγή, ευρύτερη διαθεσιμότητα τσιγάρων και πιο αυστηρά υγειονομικά/εμπορικά πρότυπα κάνουν τη μεταπώληση καπνού από αποτσίγαρα μη βιώσιμη και ανεπιθύμητη. Έτσι, ο καπνοσυλλέκτης εξαφανίζεται σταδιακά από το τοπίο της πόλης όπως και πολλα άλλα επαγγέλματα εκείνης της εποχής.
Διαβάστε ακόμα
Πώς ένα αστείο πείραμα στο Cambridge έγινε η πρώτη web κάμερα
Πόσοι άνθρωποι ζούσαν στη Γη το 5000 π.Χ
Γιατί οι ντομάτες κάποτε θεωρούνταν δηλητηριώδεις και τι πραγματικά έφταιγε
