Γρηγόρης ΚεντητόςΗ σημερινή Λαμία, πρωτεύουσα της Φθιώτιδας και στρατηγικό κέντρο της Στερεάς Ελλάδας, για σχεδόν χίλια χρόνια ήταν γνωστή με το όνομα Ζητούνι. Το τοπωνύμιο αυτό εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 9ο αιώνα, στα πρακτικά της Η΄ Οικουμενικής Συνόδου του 869 μ.Χ., και διατηρήθηκε έως το 1836, όταν η πόλη επανέκτησε επισήμως το αρχαίο της όνομα.
Η γεωγραφική θέση της, στους πρόποδες της Οίτης και κοντά στις Θερμοπύλες, την κατέστησε στρατηγικό κόμβο από την αρχαιότητα. Στους κλασικούς χρόνους ήταν ισχυρή πόλη-κράτος, γνωστή για τη συμμετοχή της στον Λαμιακό Πόλεμο (323–322 π.Χ.), και αργότερα ως σημαντική ρωμαϊκή κώμη. Στους πρώτους βυζαντινούς αιώνες, η Λαμία αναφέρεται και ως επισκοπική έδρα, αλλά η κάθοδος σλαβικών φύλων τον 7ο αιώνα θα αλλάξει ριζικά το όνομά της.
Η γέννηση και η πορεία του ονόματος Ζητούνι
Το όνομα Ζητούνι απαντά σε πολλές παραλλαγές μέσα στους αιώνες: Ζητούνιον, Ζηρτούνιον, Ζητόνιον στη βυζαντινή περίοδο, Gipton ή Girton στα χρόνια των Φράγκων, El Citó όταν πέρασε στους Καταλανούς, και İzdin ή Zeitoun στην Οθωμανική περίοδο. Η παρουσία αυτών των διαφορετικών ονομασιών αποκαλύπτει τη διαδοχική πολυπολιτισμική επιρροή που δέχτηκε η πόλη για περίπου μία χιλιετία.
Οι μελετητές έχουν προτείνει δύο κυρίαρχες εκδοχές για την προέλευση του ονόματος: η πρώτη συνδέει το Ζητούνι με την αραβική λέξη zeitun που σημαίνει ελιά, παραπέμποντας στην εκτεταμένη ελαιοκαλλιέργεια και την εμπορική σημασία του ελαιολάδου για την περιοχή. Η δεύτερη θεωρία βλέπει σλαβική ρίζα στη λέξη žito («σιτάρι»), αναδεικνύοντας τον σιτοπαραγωγικό χαρακτήρα της πεδιάδας του Σπερχειού. Καμία από τις δύο θεωρίες δεν θεωρείται απόλυτα τεκμηριωμένη, όμως και οι δύο φωτίζουν διαφορετικές όψεις της ιστορίας της περιοχής.
Μια πόλη με στρατηγικό και εμπορικό ρόλο
Στη βυζαντινή εποχή, το Ζητούνι ήταν οχυρωμένη πόλη με στρατηγική σημασία, καθώς έλεγχε την πρόσβαση προς τον βορρά και τα περάσματα των Θερμοπυλών. Το Κάστρο της Λαμίας –που δεσπόζει ακόμη πάνω από την πόλη– ενισχύθηκε από τον Ιουστινιανό και αποτέλεσε το κέντρο της άμυνας και της τοπικής διοίκησης.
Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, το Ζητούνι αποτέλεσε βαρονία και κατόπιν, στα χρόνια της Καταλανικής Εταιρείας, πέρασε στα χέρια των μισθοφόρων που άφησαν το όνομα El Citó. Από τα τέλη του 14ου αιώνα και μετά, με την οθωμανική κατάκτηση, καταγράφεται πλέον ως İzdin ή Zeitoun, αναγνωριζόμενο διοικητικά ως καζάς του σαντζακίου Ευρίπου.
Κατά την Οθωμανική περίοδο, το Ζητούνι εξελίχθηκε σε εμπορικό κέντρο με παζάρια που συγκέντρωναν εμπορεύματα από όλη την Κεντρική Ελλάδα. Η στρατηγική του θέση το έκανε σημείο διέλευσης στρατιωτικών δυνάμεων και εμπορικών δικτύων, διατηρώντας τη σημασία του ως τοπικό κέντρο ισχύος.
Η επιστροφή στο όνομα Λαμία
Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης το 1821, η περιοχή έπαιξε ενεργό ρόλο, με κορυφαία στιγμή τη θυσία του Αθανασίου Διάκου στη γέφυρα της Αλαμάνας. Στις 28 Μαρτίου 1833, το Ζητούνι απελευθερώθηκε και, με το νέο διοικητικό σχεδιασμό του ελληνικού κράτους, εντάχθηκε στην πολιτική της αναβίωσης των αρχαίων τοπωνυμίων.
Η επίσημη απόφαση για την αποκατάσταση του ιστορικού ονόματος Λαμία υπογράφηκε στις 20 Ιουνίου 1836 (ΦΕΚ 28/Α/21-06-1836). Η κίνηση αυτή δεν ήταν τυχαία: εξέφραζε τη βούληση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους να συνδεθεί με το κλασικό του παρελθόν και να αποτινάξει τα κατάλοιπα της ξένης κυριαρχίας.
Η μυθολογική διάσταση του ονόματος
Το όνομα Λαμία έχει βαθιές ρίζες στη μυθολογία. Σύμφωνα με μία παράδοση, η πόλη πήρε το όνομά της από τη Λαμία, κόρη του Ποσειδώνα και βασίλισσα των Τραχινίων. Άλλη εκδοχή θέλει την ονομασία να προέρχεται από τον Λάμο, γιο του Ηρακλή και της Ομφάλης. Υπάρχει και ετυμολογική σύνδεση με τις λέξεις λαιμός ή λάμος, που σημαίνουν φαράγγι ή βαθύ πέρασμα, αποτυπώνοντας τη γεωμορφολογία της περιοχής.
Η επαναφορά του αρχαίου ονόματος δεν ήταν απλώς μία διοικητική πράξη, αλλά μια συμβολική χειρονομία που επανένωνε την πόλη με τις ρίζες της, αποτυπώνοντας την ιστορική και πολιτιστική συνέχεια από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή.
Διαβάστε ακόμα
Τα δύο παιδιά με πράσινο δέρμα που εμφανίστηκαν τον 12ο αιώνα και έγιναν θρύλος της Αγγλίας
Η ιστορία του πώς ο σκύλος έγινε ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου