Γρηγόρης ΚεντητόςΆνοιξη του 1941, λίγες εβδομάδες πριν την πτώση της Αθήνας. Στα θησαυροφυλάκια της Τράπεζας της Ελλάδος βρίσκονται 610.796 ουγγιές χρυσού, σχεδόν 19 τόνοι σε ράβδους και λίρες. Ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κορυζής, μια μέρα πριν αυτοκτονήσει, δίνει εντολή στον διοικητή Κυριάκο Βαρβαρέσο: «Ο χρυσός πρέπει να σωθεί».
Τη νύχτα της 3ης Μαρτίου 1941, τα αντιτορπιλικά «Βασιλεύς Γεώργιος» και «Βασίλισσα Όλγα» γλιστρούν αθόρυβα από τον Πειραιά. 314 κιβώτια στοιβάζονται προσεκτικά στα αμπάρια. Ο αντιναύαρχος Γρηγόρης Μεζεβίρης επιβλέπει σιωπηλός, γνωρίζοντας πως το παραμικρό λάθος μπορεί να καταδικάσει τη χώρα.
Στη Σούδα και το Ηράκλειο, ο χρυσός αποθηκεύεται στα τοπικά θησαυροφυλάκια. Ο Βαρβαρέσος και ο υποδιοικητής Γεώργιος Μαντζαβίνος εγκαθιστούν προσωρινή έδρα της Τράπεζας στα Χανιά. Με τον Αναγκαστικό Νόμο 3004 εξασφαλίζεται ότι η έδρα θα ακολουθεί την κυβέρνηση όπου κι αν βρεθεί.
Η επικίνδυνη διαδρομή προς την Αίγυπτο και τη Νότια Αφρική
Στις 13 Μαΐου 1941, οι Γερμανοί εξαπολύουν την επιχείρηση «Μέρκουρ». Τα Stuka σφυροκοπούν την Κρήτη και οι βόμβες πέφτουν δίπλα στα πλοία. Ο χρυσός φορτώνεται πρώτα στη βρετανική κορβέτα HMS Salvia και στη συνέχεια στο καταδρομικό HMS Dido. Ένα κιβώτιο ανοίγει στο κατάστρωμα, σκορπίζοντας χρυσές λίρες. Οι ναύτες τις μαζεύουν όλες, εκτός από μία.
Στην Αλεξάνδρεια, τα κιβώτια φυλάσσονται προσωρινά στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου. Όμως οι επιτυχίες του Ρόμελ στην έρημο απειλούν την ασφάλεια της αποθήκευσης. Νέα απόφαση λαμβάνεται: ο χρυσός πρέπει να φύγει ξανά.
Από το Σουέζ, τα κιβώτια περνούν τον Ινδικό Ωκεανό και καταλήγουν στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής. Στο Γκέρμιστον, οι ράβδοι χύνονται ξανά υπό την επίβλεψη της South African Reserve Bank, αποκτώντας τη σφραγίδα London Good Delivery σε συνολικές 608.350 ουγγιές. Στην Πρετόρια, οι βαριές πόρτες κλείνουν πίσω από τον ελληνικό θησαυρό.
Το φθινόπωρο του 1941, η διοίκηση της Τράπεζας μεταφέρεται στο Λονδίνο. Ο χρυσός συνοδεύει την εξόριστη κυβέρνηση και χρηματοδοτεί τον αγώνα στην κατεχόμενη Ελλάδα και τη Μέση Ανατολή.
Χρυσές λίρες για την Αντίσταση και η μεταπολεμική επιστροφή
Μεταξύ 1942 και 1944, οι Βρετανοί ρίχνουν με αλεξίπτωτα πάνω από 1.300.000 χρυσές λίρες για τον ανεφοδιασμό των αντιστασιακών ομάδων. Περίπου 250.000 λίρες κατευθύνονται προς τον ΕΔΕΣ και πάνω από 1.000.000 στον ΕΛΑΣ. Τα μικρά αλουμινένια δοχεία πέφτουν νύχτα, σε κρυφά σημεία της ελληνικής υπαίθρου.
Μετά το τέλος του πολέμου, η Ελλάδα ζητά την επιστροφή των αποθεμάτων. Η απάντηση των Βρετανών είναι ψυχρή: «Χρησιμοποιήθηκαν για την κάλυψη των εξόδων των ελληνικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή». Παρά τις καθυστερήσεις, από το 1946 έως το 1956 τα κιβώτια επιστρέφουν σταδιακά στην Αθήνα.
Μύθοι, σκιές και η σημερινή εικόνα
Η Κατοχή αφήνει πίσω της σκιές. Ο ναζί Μαξ Μέρτεν λεηλατεί τις περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Χιλιάδες λίρες εξαφανίζονται και γεννούν θρύλους για θαμμένα κιβώτια στις ακτές της Πελοποννήσου. Ποτέ όμως δεν βρέθηκε κανένα ίχνος.
Σήμερα, μέρος του ελληνικού χρυσού φυλάσσεται στα θησαυροφυλάκια της Τράπεζας της Ελλάδος στην Αθήνα και άλλο μέρος σε Λονδίνο, Νέα Υόρκη και Ελβετία, για λόγους ασφάλειας και ρευστότητας. Η αξία του υπολογίζεται σε πάνω από 4,7 δισεκατομμύρια ευρώ, αλλά η αληθινή του αξία είναι η ιστορία και η μνήμη που κουβαλά.
Η επιχείρηση του 1941 είναι μοναδική. Η Ελλάδα έγινε η μόνη κατεχόμενη χώρα που διέσωσε στο ακέραιο τον εθνικό της θησαυρό. Ένα ταξίδι γεμάτο κίνδυνο, στρατηγική και θάρρος, που απέδειξε ότι ακόμα και στα πιο σκοτεινά χρόνια, η αποφασιστικότητα μπορεί να κερδίσει τον χρόνο και την Ιστορία.
Διαβάστε ακόμα
Όταν γιατροί έβγαζαν δόντια για να θεραπεύσουν την κατάθλιψη
