Γρηγόρης ΚεντητόςΌλοι κάποτε το ακούσαμε: η καισαρική λέγεται έτσι επειδή γεννήθηκε έτσι ο Ιούλιος Καίσαρας. Είναι από τους πιο διάσημους ιατρικούς μύθους που επιβιώνουν μέχρι σήμερα. Όμως η αλήθεια είναι ακριβώς το αντίθετο. Η μητέρα του Καίσαρα, Αουρέλια Κόττα, όχι μόνο επέζησε της γέννας, αλλά έζησε δεκαετίες μετά. Κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατο, αφού μέχρι τον 16ο αιώνα μ.Χ. η καισαρική εφαρμοζόταν αποκλειστικά σε νεκρές ή ετοιμοθάνατες γυναίκες.
Η λέξη «καισαρική» δεν σχετίζεται με τον Ιούλιο Καίσαρα ως ιστορική προσωπικότητα. Η ονομασία προέρχεται από το ρήμα caedere, που στα λατινικά σημαίνει «κόβω». Από αυτό προκύπτει το caesus (κομμένος) και στη συνέχεια η φράση sectio caesarea, που σημαίνει κυριολεκτικά «τομή εκκοπής». Καμία αναφορά, καμία σύνδεση, κανένας ρωμαίος αυτοκράτορας. Μόνο ετυμολογία.
Το 715 π.Χ., εκδόθηκε από τον Νουμά Πομπίλιο ο νόμος Lex Regia, που αργότερα έγινε γνωστός ως Lex Caesarea. Σύμφωνα με αυτόν, εάν πέθαινε μια έγκυος γυναίκα, το βρέφος έπρεπε να αφαιρεθεί με τομή πριν από την ταφή, ώστε να μη θαφτούν δύο ψυχές μαζί. Ήταν θρησκευτικός κανόνας, όχι ιατρική πρακτική. Το «caesarea» στον τίτλο του νόμου αναφέρεται στο «κομμένο», όχι σε κάποια δυναστεία.
Η σύγχυση ενισχύθηκε από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, που υποστήριξε πως ένας πρόγονος του Καίσαρα γεννήθηκε «κομμένος από τη μήτρα». Όμως ο Πλίνιος έγραφε αιώνες αργότερα, βασισμένος περισσότερο σε θρύλους παρά σε γεγονότα. Το παρανόημα συνεχίστηκε και στον Μεσαίωνα, με πολλούς συγγραφείς να ερμηνεύουν τις λέξεις κυριολεκτικά και να προσδίδουν τους πιο τρανταχτούς συσχετισμούς για να εντυπωσιάσουν.
Η ιδέα της εξαγωγής παιδιού από νεκρή γυναίκα υπήρχε ήδη στην ελληνική μυθολογία. Ο Απόλλωνας έβγαλε τον Ασκληπιό από τη μήτρα της Κορωνίδας καθώς εκείνη καιγόταν. Στην Αίγυπτο, την Ινδία και την Κίνα υπάρχουν παρόμοιες ιστορίες με παρεμβάσεις πάνω σε νεκρές ή ετοιμοθάνατες μητέρες. Η πράξη προηγείται της λέξης και ο μύθος προηγείται της επιστήμης.
Η πρώτη καλά τεκμηριωμένη καισαρική τομή σε ζωντανή γυναίκα που επέζησε έγινε το 1500 στην Ελβετία από έναν… χοιροβοσκό, τον Jakob Nufer. Η γυναίκα του δεν μπορούσε να γεννήσει και, μετά από 13 αποτυχημένες προσπάθειες με μαίες, εκείνος πήρε μαχαίρι. Η επέμβαση πέτυχε. Η γυναίκα επέζησε και γέννησε αργότερα άλλα παιδιά. Ήταν η αρχή μιας ιστορικής στροφής.
Στις ΗΠΑ, η πρώτη καταγεγραμμένη επιτυχία έγινε το 1794, όταν ο γιατρός Jesse Bennett χειρούργησε τη γυναίκα του, Elizabeth, στο σπίτι τους, χωρίς αποστείρωση ή αναισθησία. Εκείνη όχι μόνο επέζησε, αλλά απέκτησε και άλλα παιδιά. Το εντυπωσιακό είναι ότι για χρόνια δεν ήθελε να δημοσιοποιηθεί η πράξη του, για να μη θεωρηθεί «ανάρμοστη».
Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, η καισαρική ήταν σχεδόν θανατηφόρα. Στο Παρίσι, μεταξύ 1787 και 1876, καμία γυναίκα δεν επέζησε από καισαρική τομή. Η θνησιμότητα άγγιζε το 100%. Τα πάντα άλλαξαν όταν εφαρμόστηκε η αντισηψία (Joseph Lister, 1867), η αναισθησία (αιθέρας, 1847) και η πρώτη συρραφή μήτρας (Sänger, 1882). Η ιατρική μπήκε σε νέα εποχή.
Σήμερα, η καισαρική αποτελεί μία από τις πιο συχνές χειρουργικές επεμβάσεις παγκοσμίως. Στις ΗΠΑ, το ποσοστό φτάνει το 31%. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρεί αποδεκτό ποσοστό το 10-15%. Στις περισσότερες χώρες, είναι βασικό εργαλείο πρόληψης θνησιμότητας σε περιπτώσεις όπως προεκλαμψία, πλακούντας προδρομικός ή εμβρυϊκή δυσχέρεια.
Όμως η υπερβολική χρήση εγκυμονεί κινδύνους. Αυξάνει την πιθανότητα επιπλοκών σε επόμενες εγκυμοσύνες, προκαλεί μεγαλύτερο χρόνο ανάρρωσης και ενίοτε αφήνει τραυματικές εμπειρίες. Η καισαρική σώζει, αλλά πρέπει να γίνεται με ιατρικά και όχι κοινωνικά κριτήρια. Όχι επειδή είναι πιο εύκολη ή προγραμματισμένη, αλλά επειδή είναι αναγκαία.
Ο μύθος επιβιώνει γιατί έχει κινηματογραφική δύναμη. Ένας ρωμαίος αυτοκράτορας, γεννημένος από σπαθί – ακούγεται σαν θεϊκή γέννηση. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για γλωσσική σύμπτωση. Ο Καίσαρας γεννήθηκε φυσιολογικά, και το «caesarea» απλώς σημαίνει «τομή». Ο μύθος είναι όμορφος. Η ιστορία, όμως, είναι ακριβής.
Η ύπαρξη του Lex Caesarea έχει επιβεβαιωθεί από πλήθος ιστορικών και ιατρικών πηγών. Ιστορικοί όπως ο Πλίνιος, αρχαία ρωμαϊκά νομικά αρχεία και σύγχρονες μελέτες όπως του NCBI συγκλίνουν στο ότι η χρήση της λέξης είναι καθαρά περιγραφική και καθιερώθηκε για να χαρακτηρίσει τομή που γινόταν σε νεκρές γυναίκες για θρησκευτικούς λόγους.
Κάθε φορά που επαναλαμβάνουμε τον μύθο του Καίσαρα, αφαιρούμε από την Ιστορία τη φρίκη και τη γενναιότητα των πρώτων μητέρων. Των γυναικών που πέθαναν χωρίς αναισθησία, χωρίς ελπίδα, χωρίς καν όνομα. Η αλήθεια της καισαρικής δεν έχει τίτλους και λαμπερά πρόσωπα. Έχει ουλές. Έχει επιβίωση. Και έχει γυναίκες που γεννούσαν μέσα στο σκοτάδι.