Γρηγόρης ΚεντητόςΗ λοβοτομή προβλήθηκε στον 20ό αιώνα ως γρήγορη λύση για υπερπλήρεις ψυχιατρικούς θαλάμους και οικογένειες σε απόγνωση. Η υπόσχεση ήταν απλή: διακοπή συνδέσεων στον προμετωπιαίο λοβό για να μειωθεί η διέγερση. Πολύ γρήγορα, τα κλινικά αποτελέσματα αποκάλυψαν το ανθρώπινο κόστος.
Το 1935 ο Αντόνιο Εγκάς Μονίζ εφαρμόζει τη λευκοτομή σε ανθρώπους. Η μέθοδος βραβεύεται με Νόμπελ Ιατρικής 1949, πριν υπάρξουν στιβαρά δεδομένα ασφαλείας και αποτελεσματικότητας. Η λάμψη της αναγνώρισης σκέπασε τα κενά της τεκμηρίωσης.
Στις ΗΠΑ ο Γουόλτερ Φρίμαν γίνεται ο πιο ένθερμος υπέρμαχος. Με τον Τζέιμς Γουότς καθιερώνει το προμετωπιαίο πρωτόκολλο και προωθεί την transorbital τεχνική: ο orbitoclast περνά από την οφθαλμική κόγχη σε λίγα λεπτά, συχνά εκτός χειρουργείου, κόβοντας κρίσιμες νευρωνικές οδούς.
Οι αριθμοί δείχνουν την κλίμακα. Εκτελούνται πάνω από 50.000 λοβοτομές στις ΗΠΑ, με κορύφωση στα τέλη της δεκαετίας του ’40. Συχνές συνέπειες: απώλεια προσωπικότητας, επίμονη απάθεια, επιληπτικές κρίσεις και όχι σπάνια θνησιμότητα.
Τα «διάσημα» περιστατικά δίνουν πρόσωπο στους αριθμούς: η Ρόζμαρι Κένεντι (1941) μένει με βαριά αναπηρία· ο Χάουαρντ Νάλι χειρουργείται στα 12 (1960) και περιγράφει δεκαετίες αγώνα να ξαναβρεί το «εγώ» του.
Η ελληνική εμπειρία και το τέλος μιας εποχής
Στην Ελλάδα η πρακτική φτάνει στα τέλη της δεκαετίας του ’40, μέσα σε Εμφύλιο και συνωστισμένους θαλάμους. Εφαρμόζεται στο Δρομοκαΐτειο, στο ΨΝΑ Δαφνί και σε ιδρύματα της Θεσσαλονίκης, ως λύση για χρόνιες, βαριές περιπτώσεις.
Τα αρχεία δείχνουν μια σύντομη αιχμή 1947–1954: στην Αθήνα πραγματοποιούνται 250+ επεμβάσεις και στη Θεσσαλονίκη περίπου 40. Οι ενδείξεις περιλαμβάνουν σχιζοφρένεια, μανιοκατάθλιψη και ανθεκτική διέγερση, με συχνά ασαφή όρια συναίνεσης.
Το κλινικό αποτύπωμα είναι άνισο. Παρατηρούνται επιληψία, απώλεια πρωτοβουλίας, συναισθηματική αμβλύτητα και μόνιμη αλλαγή προσωπικότητας. Για κάποιους υπάρχει ύφεση συμπτωμάτων· για πολλούς μένει σιωπή και εξάρτηση.
Το 1954 η χλωροπρομαζίνη αλλάζει το τοπίο. Τα πρώτα αντιψυχωσικά προσφέρουν εναλλακτική χωρίς νυστέρι και ανοίγουν τον δρόμο της αποασυλοποίησης. Η λοβοτομή υποχωρεί ταχύτατα στην Ελλάδα και διεθνώς.
Το οριστικό σύνορο χαράσσεται το 1967: η Χέλεν Μόρτενσεν πεθαίνει μετά από transorbital λοβοτομή του Φρίμαν και εκείνος αποκλείεται από χειρουργεία. Σε άλλα συστήματα, όπως η Σοβιετική Ένωση, η πρακτική είχε ήδη απαγορευτεί το 1950 ως «απάνθρωπη».
Σήμερα δεν γίνονται κλασικές λοβοτομές. Παραμένει όμως μια αυστηρά ρυθμισμένη ψυχοχειρουργική για ανθεκτικό OCD ή βαριά κατάθλιψη: cingulotomy, capsulotomy και βαθιά εγκεφαλική διέγερση (DBS), μόνο ως έσχατη λύση με πολλαπλά επίπεδα συναίνεσης και ελέγχου.
Το μάθημα είναι διαχρονικό: η ανάγκη για λύσεις δεν μπορεί να υπερβαίνει την αξιοπρέπεια, την προσωπικότητα και την επιστημονική τεκμηρίωση. Η πρόοδος έχει αξία μόνο όταν σέβεται τον άνθρωπο.
Διαβάστε ακόμα
Πώς οι λάθος διατροφικές οδηγίες έφεραν την εποχή της ζάχαρης και της παχυσαρκίας
Ο γιατρός που έζησε μια ζωή κρυμμένος πίσω από το όνομα James Barry ενώ ήταν γυναίκα
