Οι ληστείες μουσείων δεν είναι απλές υποθέσεις κλοπής· είναι θεαματικά γεγονότα που αποκαλύπτουν την αδυναμία της ασφάλειας ακόμα και στα πιο προστατευμένα κτίρια του κόσμου. Από το Λούβρο μέχρι τη Δρέσδη και τη Βοστώνη, οι πιο εντυπωσιακές επιθέσεις σε συλλογές πολιτιστικών θησαυρών εξακολουθούν να παραμένουν ανεξιχνίαστες, προκαλώντας δέος και απορία.
Η πιο πρόσφατη περίπτωση προήλθε από το Λούβρο. Ήταν πρωινή ώρα, με εργασίες συντήρησης σε εξέλιξη, όταν τέσσερις άνδρες με εργατικές φόρμες ανέβηκαν με ανυψωτικό στη Γκαλερί Απόλλωνα. Μέσα σε επτά λεπτά έσπασαν τις προθήκες και άρπαξαν κοσμήματα της αυτοκρατορικής συλλογής: στέμματα, διαμαντένιες καρφίτσες και ρουμπίνια μοναδικής αξίας. Οι κάμερες κατέγραψαν κινήσεις αλλά όχι πρόσωπα. Λίγα αντικείμενα βρέθηκαν κοντά στον Σηκουάνα· τα περισσότερα παραμένουν άφαντα.
Η αστυνομία απέδωσε την ακρίβεια του χτυπήματος σε εσωτερική πληροφόρηση. Οι δράστες γνώριζαν τις ώρες αλλαγής βάρδιας, κινήθηκαν σαν ομάδα τεχνικών και διέφυγαν προτού ενεργοποιηθεί συναγερμός. Η επίθεση έμοιαζε προβαρισμένη, με προεργασία ημερών. Η ταχύτητα και ο τρόπος εκτέλεσης την κατατάσσουν στις πιο εντυπωσιακές ληστείες μουσείων της τελευταίας δεκαετίας.
Στη Βοστώνη, η πιο διάσημη υπόθεση σημειώθηκε το 1990 στο Isabella Stewart Gardner Museum. Δύο άνδρες ντυμένοι αστυνομικοί μπήκαν τη νύχτα, έδεσαν τους φύλακες και μέσα σε μία ώρα αφαίρεσαν δεκατρία έργα, μεταξύ των οποίων το «The Concert» του Vermeer και το «The Storm on the Sea of Galilee» του Rembrandt. Το μουσείο κρατά ακόμη τα άδεια πλαίσια στους τοίχους ως υπενθύμιση της μεγαλύτερης καλλιτεχνικής απώλειας στις ΗΠΑ.
Το FBI παρακολουθεί την υπόθεση για πάνω από τρεις δεκαετίες, χωρίς επιτυχία. Παρά τις δεκάδες καταθέσεις και τις υποθέσεις για διασυνδέσεις με τη μαφία της Νέας Αγγλίας, κανένα έργο δεν έχει ανακτηθεί. Το Gardner Museum διατηρεί ανοιχτή αμοιβή δέκα εκατομμυρίων δολαρίων για πληροφορίες, ενώ οι αναφορές του ανανεώνονται διαρκώς στην επίσημη σελίδα του (gardnermuseum.org).
Οι πιο διάσημες ληστείες μουσείων στην Ευρώπη
Στη Γερμανία, τα ξημερώματα της 25ης Νοεμβρίου 2019, το Green Vault της Δρέσδης έγινε στόχος μιας από τις πιο οργανωμένες ληστείες μουσείων όλων των εποχών. Οι διαρρήκτες προκάλεσαν πυρκαγιά σε ηλεκτρικό κιβώτιο, έκοψαν το ρεύμα στην περιοχή, εισήλθαν από παράθυρο με κομμένα κάγκελα και έσπασαν ενισχυμένες προθήκες. Αφαίρεσαν πάνω από εκατό κοσμήματα, συνολικής αξίας άνω των 113 εκατομμυρίων ευρώ. Το 2024, μέρος των θησαυρών βρέθηκε και εκτέθηκε ξανά (reuters.com), ωστόσο μεγάλο μέρος της λείας αγνοείται.
Δύο χρόνια νωρίτερα, το Kunsthal Rotterdam υπέστη ένα χτύπημα διάρκειας τριών λεπτών. Οι δράστες μπήκαν από πίσω πόρτα, κινήθηκαν απευθείας στις αίθουσες και πήραν πίνακες των Picasso, Monet, Gauguin και Matisse. Οι πίνακες δεν βρέθηκαν ποτέ· εκτιμάται ότι κάποιοι καταστράφηκαν για να εξαφανιστούν τα ίχνη. Οι αρχές της Ολλανδίας κατέγραψαν την υπόθεση ως την πιο γρήγορη και ζημιογόνα επίθεση στην ιστορία των μουσείων της χώρας.
Όλες αυτές οι ληστείες μουσείων μοιράζονται κοινά στοιχεία: προσεκτική προετοιμασία, εσωτερική πληροφόρηση, χρήση εργαλείων επαγγελματικού τύπου και εξαιρετική ταχύτητα. Οι δράστες λειτουργούν σαν ομάδες κομάντο με καθορισμένους ρόλους, ενώ η διαφυγή σχεδιάζεται με ακρίβεια δευτερολέπτου. Η διάθεση των κλοπιμαίων γίνεται μέσω ιδιωτικών συλλογών ή μαύρων αγορών τέχνης.
Η μαύρη αγορά έργων τέχνης εκτιμάται ότι ξεπερνά τα 6 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, σύμφωνα με διεθνείς αναφορές. Η τεχνολογία παρακολούθησης, οι αισθητήρες και οι έλεγχοι αυθεντικότητας περιορίζουν τον κίνδυνο, αλλά δεν τον εξαφανίζουν. Οι ληστείες μουσείων παραμένουν μια μορφή οργανωμένου εγκλήματος που συνδυάζει γνώσεις τέχνης, τεχνική και ψυχραιμία.
Ακόμα και στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια έχουν υπάρξει περιπτώσεις κλοπών σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, φαινόμενο που απασχολεί τακτικά την ενότητα Mystery του Must Read, όπου καταγράφονται ανάλογες ιστορίες για την τύχη έργων που εξαφανίστηκαν κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.
Η κοινή συνισταμένη αυτών των υποθέσεων είναι η σιωπή. Κανένα άλλο έγκλημα δεν αφήνει πίσω του τόση φαντασία, τόσα σενάρια, τόσες αναπάντητες ερωτήσεις. Κάθε χαμένο έργο είναι ένα κομμάτι της συλλογικής μνήμης που ακόμη περιμένει να βρεθεί.
