Γρηγόρης ΚεντητόςΣτη μέση της λιμνοθάλασσας, ανάμεσα στη Βενετία και το Λίντο, το Poveglia δείχνει ήσυχο. Κάτω από το αγριοσύκανο κρύβει καραντίνες, φωτιές απολύμανσης, νοσοκομεία, εγκατάλειψη. Δεν είναι μόνο θρύλος. Είναι αρχείο πανώλης και πολιτικής υγείας γραμμένο σε τοίχους που γκρεμίζονται.
Οι πρώτοι οικιστές έφυγαν στον Πόλεμο της Κιότζα το 1379 και το νησί άδειασε. Τον 18ο αιώνα περνά στο Magistrato alla Sanità. Από το 1793 λειτουργεί ως lazaretto· εκεί ελέγχονται πληρώματα, καραντινιάζονται ύποπτα φορτία, καίγονται ρούχα, θάβονται σοροί σε βιαστικούς λάκκους.
Οι τεράστιοι αριθμοί που ακούς για νεκρούς είναι περισσότερο μύθος παρά απολογισμός. Η λιμνοθάλασσα είχε πολλά lazzaretti και το Poveglia μοιράστηκε το βάρος. Η ουσία όμως μένει: η Βενετία έστησε μια πρώιμη υγειονομική άμυνα με νησιά-φίλτρα που φρέναραν την πανούκλα πριν μπει στην πόλη.
Ο Ναπολέων γκρέμισε την εκκλησία του San Vitale και το παλιό καμπαναριό έγινε φάρος. Το καθεστώς καραντίνας έκλεισε το 1814, μα η μνήμη έμεινε. Απέναντι στέκει ένα οκταγωνικό φρούριο, μέρος του θαλάσσιου αμυντικού συστήματος που έλεγχε τα περάσματα της λιμνοθάλασσας.
Στον 20ό αιώνα τα κτίρια ξαναχρησιμοποιούνται. Από το 1922 στεγάζουν ψυχιατρικό τμήμα και κατόπιν οίκο ευγηρίας μέχρι το 1968. Οι ιστορίες για «γιατρό που τρελάθηκε» και «λοβοτομές με καλέμι» κυκλοφορούν πλατιά. Δεν τεκμηριώνονται σε αρχεία· δείχνουν όμως πώς γεννιέται ο τρόμος όταν τα κτήρια ρημάζουν.
Μετά το 1968 το νησί αδειάζει. Απαγορεύεται η πρόσβαση λόγω κινδύνου. Παράνομοι επισκέπτες, εκπομπές για φαντάσματα, σπασμένα πατώματα, κουφάρια κλινικών. Η φήμη «στοιχειωμένο» ταξιδεύει ταχύτερα από κάθε φάκελο. Η πραγματικότητα είναι πιο απλή: ασφάλεια, ρύπανση, ερείπια που πέφτουν.
Από τον μύθο της πώλησης στην επιστροφή στους πολίτες
Το 2014 το κράτος βγάζει το Poveglia σε 99ετή μίσθωση. Ψηλότερη προσφορά 513.000 ευρώ, αλλά η συμφωνία δεν ολοκληρώνεται. Γεννιέται το κίνημα Poveglia per Tutti. Οι κάτοικοι θέλουν δημόσιο χώρο, όχι ξενοδοχείο. Ο θρύλος συναντά την πολιτική της πόλης.
Το 2025 η Αgenzia del Demanio παραχωρεί στη συλλογικότητα για έξι χρόνια τη βόρεια ζώνη. Στόχος ένα ήπιο λασπώδες πάρκο λιμνοθάλασσας, μονοπάτια, εκπαιδευτικές δράσεις, ελεγχόμενη πρόσβαση. Το νησί δεν πουλήθηκε. Παραμένει δημόσιο και γυρίζει σταδιακά στην κοινότητα που το περιβάλλει.
Η λέξη «στοιχειωμένο» πουλάει. Μα το Poveglia αξίζει κάτι βαθύτερο: να διαβαστεί ως τόπος όπου η Ευρώπη έμαθε να προλαμβάνει νόσους, να αποθηκεύει μνήμη, να συζητά τι είναι κοινό αγαθό. Αν το νησί ζήσει ξανά, θα είναι επειδή οι Βενετσιάνοι το συντηρούν, όχι επειδή οι ιστορίες τρομάζουν.
Κι όταν περνάς απέξω με βάρκα, άσε τη φαντασία να ψιθυρίσει. Όχι φαντάσματα. Ονόματα. Ναυτικοί, νοσοκόμοι, ασθενείς, υπάλληλοι υγείας, εργάτες αποκατάστασης. Αυτοί είναι το Poveglia. Όχι ο τρόμος. Η μνήμη που δουλεύει για το αύριο.
Διαβάστε ακόμα
Το τάγμα που έχει διαβατήρια, νόμισμα και διπλωματία χωρίς να έχει χώρα
Από πού πήραν το όνομά τους τα λουκάνικα Τζουμαγιάς των Σερρών
Τι πραγματικά συνέβη με τις σφαίρες και τον Παρθενώνα στις πολιορκίες της Ακρόπολης
