Γρηγόρης ΚεντητόςΣτη Σπάρτη ο οίκος έμενε συχνά χωρίς άνδρες. Οι πολίτες ζούσαν σε συσσίτια, εκπαιδεύονταν και εκστράτευαν μέχρι την ωριμότητα. Η καθημερινή διοίκηση των αγρών, των αποθεμάτων και των ανθρώπων πέρασε στις γυναίκες. Έπρεπε να επιβλέπουν, να λογοδοτούν, να αντέχουν. Η εξουσία τους δεν ήταν σύνθημα ισότητας, ήταν συνέπεια ενός κράτους που λειτουργούσε σαν στρατός.
Η οικονομική ισχύς ήρθε από τη γη. Η κληρονομιά, οι προίκες και οι δωρεές άφηναν μεγάλα κτήματα σε γυναικεία χέρια. Αρχαίες μαρτυρίες μιλούν για αξιοσημείωτο μερίδιο γης που κατείχαν οι Σπαρτιάτισσες. Όσο οι άνδρες έλειπαν, εκείνες διαπραγματεύονταν σοδειές, φύλαγαν αποθήκες, μοίραζαν εργασίες. Η ιδιοκτησία τις έκανε υπολογίσιμες σε μια Ελλάδα που σπάνια εμπιστευόταν γυναίκες με περιουσία.
Η γυναικεία αγωγή ήταν δημόσια και απαιτητική. Τα κορίτσια έτρεχαν, πάλευαν, έριχναν δίσκο και ακόντιο, έκαναν χορούς και άσματα. Στόχος ήταν σώματα ανθεκτικά και χαρακτήρες πειθαρχημένοι, ικανοί να αναθρέψουν πολίτες. Η λογική του κράτους ήταν ωμή: υγιείς μητέρες σημαίνουν γερούς οπλίτες. Η αγωγή των κοριτσιών έγινε κρατικό εργαλείο, όχι ιδιωτική πολυτέλεια.
Ο γάμος λειτουργούσε ως τελετή ενηλικίωσης. Η νύφη κουρευόταν, φορούσε ανδρικά και ο σύζυγος συνέχιζε να τρώει στους στρατώνες. Οι συναντήσεις γίνονταν διακριτικά μέχρι εκείνος να περάσει τα τριάντα. Ο γάμος προτιμήθηκε σε μεγαλύτερη ηλικία, ώστε η κύηση να είναι ασφαλέστερη και η μητρότητα ανθεκτική. Η βιολογία υπάκουε στις ανάγκες της πολιτείας.
Στον οίκο δεν υφαίνουν πάντα οι κυράδες. Τις βαριές δουλειές αναλάμβαναν δούλες και είλωτες. Οι Σπαρτιάτισσες αφιέρωναν χρόνο στη διοίκηση: έλεγχο εργαλείων, ζώων, σπόρων, διαχείριση αποθηκών. Η εργασία τους ήταν στρατηγική, γιατί κράταγε ζωντανό το σύστημα που τροφοδοτούσε τον στρατό και τα συσσίτια.
Φωνές που ακούστηκαν όρια που μέτρησαν
Η φήμη τους πέρασε από τη φωνή. Η Γοργώ εμφανίζεται σε παραδόσεις ως οξυδερκής και παρεμβατική. Οι λακωνικές ρήσεις ζητούν τιμή και αντοχή. Δεν μιλούμε για πολιτική ισότητα, μιλούμε για κοινωνικό κύρος που έρχεται από περιουσία, παιδεία και ευθύνη. Η πόλη δεν τις ήθελε σιωπηλές, τις ήθελε χρήσιμες και θαρραλέες.
Υπήρξαν και νίκες σε κατεξοχήν ανδρικά πεδία. Η Κυνίσκα, ως ιδιοκτήτρια αρματοδρομίας, καταγράφεται ολυμπιονίκης. Δεν οδήγησε η ίδια, μα η ιδιοκτησία και η οργάνωση έφεραν δάφνες. Οι αναθήκες της δήλωσαν δημόσια ότι μια γυναίκα μπορούσε να κερδίσει σε χώρο που ανήκε σε άνδρες, όταν είχε πλούτο και αποφασιστικότητα.
Τα όρια ήταν ξεκάθαρα. Οι γυναίκες δεν ψήφιζαν, δεν εκλέγονταν, δεν κάθονταν στη Γερουσία. Η ελευθερία τους ήταν λειτουργική, φτιαγμένη για να υπηρετεί την αναπαραγωγή και την επιβίωση της τάξης των ομοίων. Η πραγματικότητα διέφερε ταξικά: οι Σπαρτιάτισσες των πολιτών απολάμβαναν προνόμια που δεν είχαν οι περιοίκισσες και οι γυναίκες των ειλώτων.
Η κριτική υπήρξε σκληρή. Στοχαστές απέδωσαν σε γυναικεία πολυτέλεια και συγκέντρωση γης την παρακμή της πόλης. Άλλοι είδαν απλώς μια κοινωνία που επέζησε επειδή εμπιστεύτηκε τις γυναίκες της με ευθύνη. Όταν η Σπάρτη έχασε εδάφη και πολίτες, ράγισε και το υπόστρωμα της γυναικείας ισχύος, γιατί η οικονομία της δεν την στήριζε πλέον.
Η σύγκριση με την Αθήνα φωτίζει το μέτρο. Εκεί οι γυναίκες παντρεύονταν νωρίς, ζούσαν υπό κηδεμονία και σπάνια κατείχαν γη. Η δημόσια εκπαίδευση για κορίτσια ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Η Σπάρτη υπήρξε σκληρή, αλλά έδωσε στις γυναίκες εργαλεία εξουσίας μέσα στον οίκο και στην οικονομία, χωρίς να ανοίξει την πόρτα της πολιτικής.
Το συμπέρασμα είναι καθαρό. Η ανδρική απουσία, η ιδιοκτησία γης, η κρατική αγωγή και η εργασία των ειλώτων δημιούργησαν χώρο για γυναικεία ισχύ. Όχι ισότητα, αλλά πραγματική επιρροή. Έτσι οι γυναίκες της Σπάρτης ξεχώρισαν στην Ελλάδα, γιατί κράτησαν τη γη, ανέθρεψαν πολίτες και κράτησαν τον οίκο σε τάξη όταν οι άνδρες πολεμούσαν.
Με πληροφορίες απο: Sarah B. Pomeroy, Spartan Women (Oxford University Press)
Διαβάστε ακόμα
Ο αρχαίος Έλληνας που μας έμαθε να βάζουμε τάξη στο φως και στη σκιά
Όταν η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη ζούσαν πνιγμένες στη σκόνη και στον βήχα
Η σκοτεινή φήμη για τα Minions και τα παιδιά του 1903 που εξαπλώθηκε στο διαδίκτυο
