Γρηγόρης ΚεντητόςΚάτω από τη γη του Κεραμεικού, εκεί όπου κάποτε περνούσαν πομπές και θρήνοι, το 2016 ένα αρχαίο πηγάδι άνοιξε ξανά τα μυστικά του. Τριάντα μολύβδινες πινακίδες, θαμμένες για 2.500 χρόνια, βγήκαν στο φως, φορτωμένες με λέξεις φόβου, επιθυμίας και εκδίκησης.
Οι πινακίδες αυτές, λεπτά φύλλα μολύβδου με μικροσκοπικά γράμματα, συχνά τυλιγμένες και τρυπημένες με καρφιά, δεν ήταν απλές επιγραφές. Ήταν δελτοί κατάδεσμοι, εργαλεία μαγείας που έστελναν τις κατάρες των ζωντανών προς τον Κάτω Κόσμο. Το νερό του πηγαδιού λειτουργούσε σαν πέρασμα, ένας αγωγός που μετέφερε τον λόγο στους θεούς.
Η ανακάλυψη έγινε από την ομάδα της Δρ. Jutta Stroszeck του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, η οποία επί δεκαετίες ερευνά τον Κεραμεικό. Οι πινακίδες χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ., την εποχή που οι νόμοι του Δημητρίου του Φαληρέα απαγόρευσαν την τοποθέτησή τους σε τάφους, αναγκάζοντας όσους έγραφαν κατάρες να στραφούν σε πηγάδια και πηγές.
Ο μόλυβδος δεν ήταν τυχαία επιλογή. Ψυχρό, βαρύ μέταλλο, συνδεδεμένο με τον Κάτω Κόσμο, χρησιμοποιήθηκε γιατί πίστευαν πως μπορούσε να κρατήσει την ενέργεια της κατάρας και να τη μεταφέρει απευθείας στις χθόνιες θεότητες.
Η γλώσσα των πινακίδων είναι κοφτή, συχνά ανορθόγραφη, με «μυστικές» λέξεις και ήχους που πίστευαν πως ενίσχυαν τη δύναμη του ξορκιού. Τα ονόματα των θυμάτων αναφέρονται ξεκάθαρα, αλλά ποτέ εκείνα των αποστολέων, για να παραμείνουν κρυφοί και ασφαλείς από αντίποινα.
Κατάρες για δίκες, έρωτα, ανταγωνισμό και νίκες
Οι κατάρες του Κεραμεικού χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες. Δικαστικές, όταν οι Αθηναίοι προσπαθούσαν να ακινητοποιήσουν τους αντιπάλους τους στις δίκες. «Δένω τη γλώσσα, τη φωνή, τα χέρια και τα μάτια του…», έγραφαν, για να τους κάνουν να χάσουν τη μνήμη ή την πειστικότητα στο δικαστήριο.
Ερωτικές κατάρες, όταν ο πόθος γινόταν εμμονή. «Να μην κοιμηθεί, να μην φάει, μέχρι να έρθει σε μένα», λένε οι λέξεις που χαράσσονταν στο μόλυβδο, γεμάτες επιθυμία και απόγνωση.
Η πιο διάσημη είναι η κατάρα της Γλυκερίας. Γραμμένη με θυμό και ζήλια, αναφέρει: «Καταριέμαι τη Γλυκερία, σύζυγο του Δίωνα, στους θεούς του Κάτω Κόσμου. Δένω τη Γλυκερία, το σώμα της, την ακολασία της, την κακία της, και όσα έχει η αμαρτωλή Γλυκερία». Κάθε λέξη ήταν επίκληση στους νεκρούς και στον Ερμή Εριούνιο, τον ψυχοπομπό των ψυχών.
Δεν έλειπαν και οι επιχειρηματικές κατάρες. Ονόματα τεχνιτών χαράσσονταν στις πινακίδες με την ευχή να χαθεί η δουλειά τους, να αποτύχουν οι προσπάθειές τους, να χάσουν τα έσοδα και την υπόληψή τους.
Ακόμη και στον αθλητισμό, οι κατάρες είχαν θέση. Αθλητικές κατάρες στόχευαν να «παγώσουν» το σώμα ενός αντιπάλου πριν από έναν αγώνα. «Όπως παγώνει αυτό το νερό, έτσι να παγώσει και η δύναμη του Εύτυχου την Παρασκευή», γράφει μια πινακίδα, γεμάτη μυστηριακές λέξεις και επίκληση σε θεότητες όπως ο Τυφών και ο Σηθ.
Η τελετουργία ήταν πάντα ίδια. Ο μάγος χάραζε το όνομα του θύματος στο μόλυβδο, δίπλωνε προσεκτικά την πινακίδα, τη διαπερνούσε με καρφιά και την έριχνε στο πηγάδι. Το νερό θεωρούνταν ιερό, προστατευμένο από Νύμφες που μπορούσαν να μεταφέρουν το μήνυμα στον Κάτω Κόσμο.
Οι θεότητες που επικαλούνταν ήταν πάντα χθόνιες. Ο Άδης και η Περσεφόνη, η αμείλικτη Εκάτη, οι Ερινύες, και πάνω απ’ όλους ο Ερμής Εριούνιος, αυτός που οδηγεί τις ψυχές στα βάθη, αναφέρονται ξανά και ξανά.
Σε πολλές πινακίδες, το ξόρκι περιλαμβάνει αναλυτική λίστα με μέρη του σώματος. «Δένω τη γλώσσα, τη φωνή, τα χέρια, τα πόδια, τα μάτια, το στόμα…» ή «Δένω την ψυχή, την καρδιά, το στομάχι, τα γεννητικά όργανα…». Κάθε μέρος έπρεπε να παραλύσει για να ολοκληρωθεί η κατάρα.
Στους τάφους βρέθηκαν και μολύβδινες κούκλες, δεμένες με σύρματα και κλεισμένες σε μικρά μολύβδινα κουτιά. Ήταν έργα επαγγελματιών, που εκτελούσαν τις επιθυμίες των ανθρώπων με ακρίβεια και γνώση.
Η πρακτική των καταρών στον Κεραμεικό ξεκίνησε λίγο πριν από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. και συνεχίστηκε για αιώνες, ως και τον 6ο αιώνα μ.Χ. Η αλλαγή από τους τάφους στα πηγάδια δεν ήταν τυχαία. Οι νόμοι του Δημητρίου του Φαληρέα περιόρισαν την πρόσβαση στους τάφους, και τα πηγάδια έγιναν η νέα πύλη για τον κόσμο των νεκρών.
Οι σύγχρονες αναλύσεις, με τεχνικές υψηλής ανάλυσης όπως το Reflection Transformation Imaging, αποκάλυψαν γραμμές και σύμβολα αόρατα στο γυμνό μάτι. Κάθε λεπτομέρεια ανοίγει ένα παράθυρο στη σκέψη και στους φόβους μιας κοινωνίας που ζούσε με το βλέμμα στραμμένο στον Κάτω Κόσμο.
Σήμερα, γνωρίζουμε πως περισσότερες από 1.600 πινακίδες καταρών έχουν βρεθεί σε όλο τον κόσμο, από την Ιταλία μέχρι τη Βρετανία, με πάνω από 200 μόνο στην Αττική. Ο Κεραμεικός ξεχωρίζει για την ποικιλία, την τελετουργική ακρίβεια και το μέγεθος της πρακτικής.
Οι κατάρες αυτές δεν είναι απλώς μνημεία μαγείας. Είναι καθρέφτης μιας κοινωνίας γεμάτης ανταγωνισμό, έρωτα και φόβο. Μιας Αθήνας όπου οι άνθρωποι ζητούσαν βοήθεια από το υπερφυσικό για να νικήσουν τους αντιπάλους τους, να κερδίσουν στις δίκες, να φέρουν κοντά τους τον ανεκπλήρωτο έρωτα ή να σβήσουν τον αντίπαλο στον αγώνα.
Διαβάστε ακόμα
Οι ανεξήγητες θεάσεις UFO στην Ελλάδα μέσα από αρχαίες και βυζαντινές πηγές
Οι πρώτοι hackers που άλλαξαν για πάντα τον κόσμο της τεχνολογίας
Η δίκη της γυναίκας που κατηγορήθηκε για μαγεία και εκτελέστηκε στην Αθήνα του 4ου αιώνα π.Χ.
