Γρηγόρης ΚεντητόςΚάτω από τρία με τέσσερα μέτρα νερό, απέναντι από την Ελαφόνησο, απλώνεται μια πόλη πέντε χιλιάδων ετών που δεν ξαναχτίστηκε ποτέ. Παυλοπέτρι τη λέμε σήμερα, αν και το αρχαίο της όνομα χάθηκε. Δρόμοι, αυλές, θεμέλια δεκάδων κτιρίων, ακόμα και τάφοι κοιμούνται στην άμμο, ανέγγιχτοι, σαν να περίμεναν να τους χαρτογραφήσουν οι δύτες του 21ου αιώνα.
Το 1967 ο θαλάσσιος γεωαρχαιολόγος Nicholas Flemming επιβεβαίωσε αυτό που πρώτοι είδαν οι ντόπιοι και ο γεωλόγος Φωκίων Νέγρης έναν αιώνα πριν. Ένα χρόνο μετά, μια ομάδα του Κέμπριτζ χάραξε πλέγμα στο βυθό και σχεδίασε την πόλη με ακρίβεια. Η χρονολόγηση έδειξε Τελική Νεολιθική και Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, με ζωή που έφτασε ως τη Μυκηναϊκή περίοδο.
Η βύθιση δεν έγινε σε μια νύχτα. Σεισμοί, τεκτονικές κινήσεις και αργή άνοδος της στάθμης της θάλασσας κατέβασαν την ακτή. Κάποια στιγμή γύρω στο 1000 π.Χ. η πόλη χάθηκε κάτω από τα νερά. Αυτό το «ατύχημα» την έσωσε. Κανείς δεν την έχτισε ξανά, κανείς δεν την λεηλάτησε συστηματικά. Έμεινε παγωμένη.
Το εργαστήριο του βυθού
Το 2009–2013 η ομάδα του Πανεπιστημίου του Nottingham με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και το ΕΛΚΕΘΕ έφερε στην Ελλάδα την πρωτοπορία: σόναρ, ρομποτική φωτογραμμετρία, 3D ανακατασκευές. Στον ίδιο βυθό όπου το 1968 είχαν χαρτογραφηθεί περίπου 30.000 τ.μ., εντοπίστηκαν νέα τμήματα του οικισμού, από μεγάλη ορθογώνια αίθουσα μέχρι δρόμο με μέτωπα κτιρίων.
Το αποτέλεσμα άλλαξε την κλίμακα. Η γνωστή έκταση ξεπέρασε τα 50.000 τ.μ. σε βάθος 1–4 μ., με τουλάχιστον 15 κτίρια που σε κάποια σημεία ανεβαίνουν σε πολυχωρικές κάτοψεις. Οι πίθοι από την Κρήτη, τα βαρίδια αργαλειού και το σχέδιο των δρόμων μιλούν για λιμενικό εμπορικό κέντρο με κλωστοϋφαντουργία και σχέσεις σε όλο το Αιγαίο.
Η πολεοδομία εντυπωσιάζει. Κύριος άξονας, παράδρομοι, αυλές, συστήματα απορροής και νεκροταφείο αποκαλύπτουν κοινωνία οργανωμένη, με διαστρωμάτωση που φαίνεται και στους τύπους τάφων. Για την εποχή, είναι προηγμένη αστικοποίηση. Για εμάς, είναι χειροπιαστή τομή στο πώς ζούσαν, δούλευαν, εμπορεύονταν οι Προϊστορικοί Λάκωνες.
Η εικόνα δεν είναι στατική. Αμμοθύελλες ξεσκεπάζουν καινούριους τοίχους, οι ψηφιακοί χάρτες εμπλουτίζονται, και η 3D πόλη ζωντανεύει σε οθόνες και ντοκιμαντέρ. Το BBC βάφτισε την ιστορία City Beneath the Waves, όμως για τους αρχαιολόγους είναι κυρίως εργαλείο: να μετρήσουν, να συγκρίνουν, να προστατεύσουν.
Η προστασία είναι η άλλη μισή μάχη. Άγκυρες, διάβρωση, τουριστική πίεση απειλούν τις τοιχοποιίες. Η ένταξη στο World Monuments Watch έφερε διεθνή προσοχή και πόρους, η τοπική κοινωνία στηρίζει ζώνες οικο-επισκεψιμότητας. Στόχος δεν είναι να «ανασκαφεί» όλη η πόλη αλλά να μείνει εκεί, ασφαλής και μελετήσιμη.
Κι όμως, το Παυλοπέτρι παραμένει ανοιχτό βιβλίο. Κάθε νέο τμήμα αλλάζει τα πάντα: κλίμακα εμπορίου, ρόλος λιμανιού, σχέσεις με Μινωίτες και Μυκηναίους. Το σίγουρο είναι ότι εδώ δεν βλέπουμε θρύλο. Βλέπουμε πόλη σχεδιασμένη, με κανόνες, οικονομία και ταυτότητα που αντέχει πέντε χιλιάδες χρόνια.
Όποιος βουτά σήμερα με μάσκα και βατραχοπέδιλα δεν βλέπει απλώς πέτρες. Βλέπει σχέδιο πόλης. Βλέπει πώς η γεωλογία γράφει ιστορία και πώς η τεχνολογία τη διαβάζει ξανά. Το Παυλοπέτρι δεν είναι «Ατλαντίδα». Είναι Ελλάδα που ανασαίνει στον βυθό και μάς θυμίζει από πού ξεκινήσαμε.
Με πληροφορίες απο University of Nottingham
Διαβάστε ακόμα
Πώς η λέξη tanks γεννήθηκε ως κωδικός παραπλάνησης και έγινε σύμβολο πολέμου
