Γρηγόρης ΚεντητόςΣτα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ., στην Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων, ένας άνδρας τόλμησε να υπολογίσει κάτι που φαινόταν αδύνατο. Ο Ερατοσθένης από την Κυρήνη, μαθηματικός, αστρονόμος, γεωγράφος και διευθυντής της θρυλικής Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, αποφάσισε να μετρήσει την περιφέρεια της Γης με απλά μέσα: έναν γνώμονα, σκιά και γεωμετρία.
Είχε μάθει ότι στη Συήνη (σημερινό Ασουάν), το μεσημέρι του θερινού ηλιοστασίου, ο ήλιος δεν δημιουργούσε σκιά. Ένα πηγάδι γέμιζε φως μέχρι τον πάτο του, απόδειξη ότι ο ήλιος βρισκόταν ακριβώς στο ζενίθ. Στην Αλεξάνδρεια, 800 χιλιόμετρα βορειότερα, την ίδια ώρα, ένας κατακόρυφος γνώμονας δημιουργούσε σκιά με γωνία περίπου 7,2 μοιρών.
η μέθοδος που άλλαξε την επιστήμη
Ο Ερατοσθένης υπέθεσε ότι οι ηλιακές ακτίνες είναι παράλληλες λόγω της τεράστιας απόστασης του ήλιου και ότι η Γη είναι σφαιρική. Αν η διαφορά γωνίας ήταν 7,2 μοίρες — το 1/50 ενός πλήρους κύκλου — τότε η απόσταση ανάμεσα στις δύο πόλεις αντιστοιχούσε στο 1/50 της περιφέρειας της Γης.
Η απόσταση μεταξύ Αλεξάνδρειας και Συήνης δεν μετρήθηκε με όργανα ακριβείας, αλλά από βηματιστές, επαγγελματίες της εποχής που μετρούσαν αποστάσεις με το βήμα. Υπολόγισαν περίπου 5.000 στάδια. Πολλαπλασιάζοντας επί 50, ο Ερατοσθένης κατέληξε σε περιφέρεια 250.000 σταδίων. Με το στάδιο να αντιστοιχεί σε περίπου 157,5 μέτρα, το αποτέλεσμα ήταν περίπου 39.375 χιλιόμετρα, απόκλιση μόλις 1,6% από την πραγματική τιμή των 40.075 χιλιομέτρων.
Η παρατήρησή του δεν ήταν απλώς σωστή· ήταν επαναστατική. Για πρώτη φορά στην ιστορία, η γεωμετρία και η παρατήρηση ενώθηκαν για να απαντήσουν σε ένα παγκόσμιο ερώτημα με απίστευτη ακρίβεια.
γιατί η μέτρηση παραμένει εντυπωσιακή
Η επιτυχία του Ερατοσθένη βασίστηκε σε τρεις κρίσιμες παραδοχές: ότι η Γη είναι σφαιρική, ότι οι ηλιακές ακτίνες είναι σχεδόν παράλληλες και ότι η απόσταση ανάμεσα στις δύο πόλεις ήταν σωστά μετρημένη. Παρά τα μικρά σφάλματα — η Συήνη δεν ήταν ακριβώς στον Τροπικό του Καρκίνου και οι δύο πόλεις δεν βρίσκονταν στον ίδιο μεσημβρινό — τα λάθη αλληλοαναιρέθηκαν, χαρίζοντάς του ένα αποτέλεσμα που θα ζήλευαν ακόμη και οι σύγχρονοι γεωδαίτες.
Οι αρχαίες πηγές επιβεβαιώνουν το κατόρθωμά του. Ο Κλεομήδης περιγράφει τη μέθοδο, ενώ ο Στράβων και ο Πλίνιος μιλούν για μια μικρή παραλλαγή: 252.000 στάδια, ώστε να βγαίνει εύκολα ο κανόνας των 700 σταδίων ανά μοίρα.
Η ακρίβεια ήταν τόσο εντυπωσιακή ώστε, αιώνες αργότερα, οι μετρήσεις του παρέμεναν σημείο αναφοράς. Μόνο όταν υιοθετήθηκαν λάθος εκδοχές από τον Ποσειδώνιο και αργότερα από τον Πτολεμαίο, η εκτίμηση για το μέγεθος της Γης μειώθηκε, οδηγώντας ακόμη και τον Κολόμβο στο μοιραίο λάθος να πιστεύει ότι η Ασία ήταν πιο κοντά.
η κληρονομιά του ερατοσθένη
Ο Ερατοσθένης δεν σταμάτησε εκεί. Δημιούργησε το πρώτο γεωγραφικό σύστημα συντεταγμένων, εισήγαγε τον όρο γεωγραφία και έθεσε τα θεμέλια για την επιστήμη της χαρτογράφησης. Ο υπολογισμός του παραμένει ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα του πώς η παρατήρηση, η λογική και η μαθηματική σκέψη μπορούν να ξεπεράσουν τους περιορισμούς της εποχής.
Η μέθοδός του αναπαράγεται ακόμη και σήμερα σε σχολεία και πανεπιστήμια. Με ένα ραβδί, μια μετροταινία και λίγο ήλιο, μαθητές σε όλο τον κόσμο ξαναζωντανεύουν το πείραμά του, επιβεβαιώνοντας ότι η περιφέρεια της Γης μπορεί να μετρηθεί με απλά μέσα, όπως το έκανε εκείνος πριν από πάνω από δύο χιλιετίες.
Διαβάστε ακόμα
Η απαγωγή που έγινε μία από τις πιο τεκμηριωμένες υποθέσεις εξωγήινης επαφής
Η γυναίκα που πάλεψε με την παραμόρφωση για να μεγαλώσει τα παιδιά της
Το μυστήριο με το Τρίγωνο της Αλάσκας και τις χιλιάδες εξαφανίσεις
