Γρηγόρης ΚεντητόςΟ Προπαρθενώνας υψώθηκε στην κορυφή της Ακρόπολης αμέσως μετά τον Μαραθώνα, ως ευχαριστήρια αφιέρωση στην Αθηνά. Η χρονολόγηση τοποθετεί την έναρξη γύρω στο 490–488 π.Χ., πάνω σε εκτεταμένη θεμελίωση από πορώδη ασβεστόλιθο. Το μνημείο ήταν δωρικός περίπτερος ναός και προανήγγειλε την κλασική ακρίβεια της επόμενης γενιάς.
Σώζονται καθαρά ίχνη της κρηπίδας και της θεμελίωσης, ενώ οι αναλογίες που προκύπτουν από σωζόμενα τύμπανα κιόνων δείχνουν επιμέλεια γεωμετρίας. Η χρήση μαρμάρου στην ανωδομή φανερώνει φιλοδοξία και τεχνική ωριμότητα πριν ακόμη την εποχή του Περικλή.
Η καταστροφή ήρθε απότομα. Το 480 π.Χ., στην περσική εισβολή, ο ναός κάηκε και κατέρρευσε. Τα θραύσματα θάφτηκαν τελετουργικά στον βράχο, το γνωστό στρώμα Perserschutt, που διατήρησε πολύτιμα ίχνη αρχαϊκής πολυχρωμίας και γλυπτικής για τους αρχαιολόγους των επόμενων αιώνων.
Κρίσιμα τεκμήρια είναι οι σπόνδυλοι κιόνων ενσωματωμένοι στο βόρειο τείχος της Ακρόπολης. Αυτά τα τύμπανα κιόνων στο βόρειο τείχος λειτουργούν ως «ανοιχτό αρχείο» πάνω στον ίδιο τον βράχο, επιβεβαιώνοντας την ανακύκλωση του υλικού μετά την καταστροφή.
Πριν από τον Προπαρθενώνα, το λαμπρό Hekatompedon και ο Αρχαίος Νεώς της Αθηνάς Πολιάδος διαμόρφωσαν την αρχιτεκτονική γλώσσα της Ακρόπολης. Τα αετώματά τους και τα αφιερώματα, σήμερα στο Μουσείο Ακρόπολης, φωτίζουν τη μετάβαση από το ύστερο αρχαϊκό στο πρώιμο κλασικό ύφος.
Απόδειξη, διαμάχες χρονολόγησης και τι βλέπεις σήμερα
Από τα τέλη του 19ου αιώνα, η ανασκαφική τεκμηρίωση επέτρεψε θεωρίες για «δύο» προγενέστερους Παρθενώνες. Η διαμάχη Dörpfeld–Dinsmoor παραμένει σημείο αναφοράς, όμως η νεότερη έρευνα τείνει σε μία φάση με διαδοχικά στάδια, πριν και αμέσως μετά το 480 π.Χ., και εκτενή επαναχρησιμοποίηση υλικών.
Συχνά αναφέρεται και ο Όρκος των Πλαταιών για την καθυστέρηση ανοικοδόμησης, αλλά η ιστορικότητά του αμφισβητείται. Πολιτικά όμως, η απόφαση να μείνουν ορατά τα ίχνη της ύβρεως λειτούργησε ως μνήμη και ως υπόβαθρο για το πρόγραμμα του Περικλή δεκαετίες αργότερα.
Στον χώρο, ο επισκέπτης διακρίνει τμήματα της παλαιότερης κρηπίδας γύρω από τον κλασικό ναό και, στο βόρειο τείχος, τις εντοιχισμένες μαρμάρινες μονάδες κιόνων. Στο Μουσείο Ακρόπολης, η αίθουσα της αρχαϊκής Ακρόπολης παρουσιάζει τα γλυπτά που διέσωσε η ταφή του 480 π.Χ., με εμφανή χρώματα και τεχνικές λεπτομέρειες.
Η σημασία του Προπαρθενώνα είναι διπλή. Δείχνει την τεχνική συνέχεια που οδηγεί στον κλασικό Παρθενώνα και αποτυπώνει την πολιτική μνήμη μιας πόλης που μετέτρεψε την καταστροφή σε θεμέλιο νέου μεγαλείου. Η κατανόησή του εξηγεί «γιατί» ο κλασικός ναός έχει τη συγκεκριμένη κλίμακα, θέση και γεωμετρία.
Για τους μελετητές, ο συνδυασμός στρωματογραφίας, σπολίων και συγκριτικής μορφολογίας παραμένει το κλειδί. Ο Προπαρθενώνας δεν είναι «σκιώδες» προοίμιο, αλλά κρίκος που ενώνει το ύστερο αρχαϊκό πείραμα με την κλασική τελειότητα πάνω στον ίδιο βράχο.
Διαβάστε ακόμα
Πως θα είναι η ζωή στην Ελλάδα χωρίς νερό όταν η λειψυδρία χτυπήσει κάθε πτυχή της καθημερινότητας
Τι ήταν αυτό που έκανε τον Ωνάση να τρομάζει την Αμερική και να μαγνητίζει την Ευρώπη