Γρηγόρης ΚεντητόςΣτην παλιά Αθήνα, το καθαρό ρούχο ήταν αποτέλεσμα οργάνωσης, μυϊκής δύναμης και γνώσης της φύσης. Το νερό ερχόταν από κρήνες, πηγές και ρέματα· για τις μεγάλες μπουγάδες όλοι κατηφόριζαν προς τον Ιλισό και τα μικρά του παρακλάδια. Εκεί στήνονταν σκάφες, ζεματιζόταν νερό σε λεβέτες και άρχιζε το κοπάνισμα πάνω σε λείες πέτρες.
Οι νερουλάδες έφερναν νερό στα σπίτια με βαρέλια, μα για μπουγάδα δεν έφτανε. Το ποτάμι έδινε ροή για καλό ξέπλυμα και ο ήλιος έκανε τη λεύκανση. Η μπουγάδα γινόταν πρωί, για να προλάβει ο αέρας να στεγνώσει τα πανιά πριν πέσει το απόγευμα.
Η τεχνική είχε στάδια: μούλιασμα για να μαλακώσει η βρομιά, κοπάνισμα για να φύγει η λίγδα, τρίψιμο με σκόνη στάχτης ή άμμου, και μετά πολλαπλά ξεπλύματα. Η ροή του ρέματος δούλευε σαν φυσικό πλυντήριο, σέρνοντας μακριά τα υπολείμματα.
Το απορρυπαντικό ήταν κυριολεκτικά φτιαγμένο στο σπίτι: στάχτη από ξύλα έδινε αλκαλικό λυχάρι, που όταν έβραζε με ελαιόλαδο δημιουργούσε παχύρρευστη σαπωνώδη μάζα. Για τα πολύ λίπαρα υφάσματα χρησιμοποιούσαν πηλό ή «γη πλακώδη» που ρουφούσε το λάδι από τις ίνες.
Άλλο μάθημα ήταν η διάκριση των υφασμάτων. Τα μάλλινα ήθελαν ήπια θερμοκρασία και λίγο κοπάνισμα, αλλιώς μάζευαν. Τα λινα και αργότερα τα βαμβακερά άντεχαν δυνατό ζέσταμα και τρίψιμο. Οι γυναίκες έμαθαν εμπειρικά πόσο κρατά κάθε ύφασμα, για να μην ξεχειλώσει ή τσουρουφλιστεί.
Από το ποτάμι στο πλυσταριό
Γύρω από ρυάκια στήνονταν μόνιμα πλυσταριά: χαμηλές πέτρινες γούρνες, αυλακωτές πλάκες για τρίψιμο και χώρος για άπλωμα. Εκεί το πλύσιμο γινόταν ομαδική τελετουργία. Μοίραζαν δουλειές, αντάλλασσαν νέα, και οι παλιές μάθαιναν στις νεαρές τα «μυστικά» της καλής μπουγάδας.
Για τα λευκά υπήρχε το λουλάκι, μια σκόνη που «έσπαγε» την κιτρινίλα χαρίζοντας ψυχρό τόνο καθαρότητας. Τα καλά πουκάμισα και οι ποδιές «κολλαρίζονταν» με άμυλο, ώστε να κρατούν σχήμα στις γιορτές και τα παζάρια. Η αισθητική της μπουγάδας ήταν κοινωνικό διαβατήριο.
Τον χειμώνα η μπουγάδα μεταφερόταν σε προστατευμένα σημεία. Άναβαν μαγκάλια για να ζεσταθεί το νερό, κάλυπταν τις σκάφες με υφαντά για να μη χάνει θερμοκρασία και δούλευαν γρήγορα για να προλάβουν το κρύο. Το στεγνωμα γινόταν σε σχοινιά μέσα σε αυλές, με διαρκές γύρισμα των ρούχων.
Στις μεγάλες οικογένειες όριζαν «μέρα μπουγάδας» ανά μήνα, όταν μάζευαν λευκά είδη, σεντόνια, προικιά. Ήταν επιχείρηση εφοδιασμού: στάχτη από τον χειμώνα, σαπούνι ελαιολάδου από το φθινόπωρο, δεμάτια ξύλων, σχοινιά, πασαλάκια. Η οργάνωση εξοικονομούσε νερό και κόπο.
Η πόλη έβαζε άτυπους κανόνες: upstream για πόσιμο, downstream για πλύσιμο, πιο κάτω για τα ζώα. Οι άνθρωποι ήξεραν πως αν βρωμίσει το ρέμα «πάνω», χαλάει η ζωή «κάτω». Έτσι, κράταγαν απόσταση, άλλαζαν σημεία, απέφευγαν τις λάσπες των βυρσοδεψείων.
Με τα χρόνια οι τεχνικές εκσυγχρονίστηκαν χωρίς να αλλάξει ο πυρήνας. Συχνά έβραζαν τα λευκά με σαπουνόζουμο για απολύμανση, έκαναν δεύτερη λεύκανση στον ήλιο, και στο τέλος περνούσαν τα υφάσματα με λίγο ελαιόλαδο ή ξίδι για να μαλακώσουν οι ίνες.
Όταν άρχισαν να πληθαίνουν τα σαπωνοποιεία στον Πειραιά και στα νησιά, το σαπούνι ελαιολάδου έγινε πιο σταθερό και προβλέψιμο. Παρέμενε όμως σκληρό, γι’ αυτό τα δύσκολα σημεία έπαιρναν πρώτα ένα πέρασμα με πηλό, ώστε ο αφρός να δουλέψει πάνω σε καθαρότερη επιφάνεια.
Στις γειτονιές, οι πλύστρες ήταν οι αφανείς επαγγελματίες. Παρέδιδες τα ρούχα με οδηγίες: «μην κάτσει το μάλλινο», «κρατήστε το μπλε», «κολλάρισμα ελαφρύ». Εκείνες αποφάσιζαν θερμοκρασία, διάρκεια και σειρά ξεπλυμάτων. Η μπουγάδα τους μύριζε ήλιο και σαπούνι.
Κάθε μπουγάδα ήταν μικρό μάθημα φυσικής. Η ροή του νερού ξέπλενε καλύτερα από τη λακκούβα. Η θερμοκρασία έλυνε λίπη αλλά μάσαγε μάλλινα. Η αλκαλικότητα της στάχτης έσπαζε τους λεκέδες, όμως ζητούσε πολλά ξεπλύματα. Και ο ήλιος, στο τέλος, υπέγραφε το αποτέλεσμα.
Διαβάστε ακόμα
Η γυναίκα με το τριχωτό πρόσωπο που μετατράπηκε στο πιο τραγικό θέαμα του 19ου αιώνα
Το video που δείχνει την Ελληνίδα που γεννήθηκε πριν απο 237 χρόνια
