Γρηγόρης ΚεντητόςΣτην Κρήτη του 1600, όταν η βενετσιάνικη κυριαρχία είχε μετατρέψει το νησί σε σταυροδρόμι πολιτισμών, γράφτηκε ο Ερωτόκριτος, ένα ποίημα που έμελλε να χαραχτεί βαθιά στη μνήμη του ελληνισμού. Ένα έργο με 10.012 στίχους, δεκαπεντασύλλαβους, ομοιοκατάληκτους, που πέρασαν από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά, μέχρι να γίνουν κομμάτι της συλλογικής μας ταυτότητας.
Ο δημιουργός του, ο Βιτσέντζος Κορνάρος, γεννημένος στη Σητεία το 1553, ανήκε σε εύπορη οικογένεια που συνδύαζε τη γλώσσα του λαού με την παιδεία της αναγεννησιακής Ευρώπης. Μέλος της λογοτεχνικής Accademia degli Stravaganti, άντλησε έμπνευση από την ιταλική και γαλλική ποίηση, μα έγραψε σε κρητική διάλεκτο, με λέξεις και ρυθμούς που χτυπούν κατευθείαν στην καρδιά.
Η ιστορία που ζωντάνεψε γενιές
Η πλοκή του Ερωτόκριτου εκτυλίσσεται σε μια μυθική Αθήνα, με βασιλιά τον Ηράκλη. Ο νεαρός γιος ενός συμβούλου ερωτεύεται την κόρη του βασιλιά· ένας έρωτας κρυφός, δυνατός, σχεδόν απαγορευμένος. Κονταροχτυπήματα στις γιορτές, εξορία, πολιορκία της πόλης από «ξένους» και μια επιστροφή με μεταμφίεση που οδηγεί στην τελική δικαίωση. Ένα δράμα γεμάτο τιμή, φιλία, θυσία και την ακαταμάχητη δύναμη της αγάπης.
Ο Κορνάρος δανείστηκε την υπόθεση από το γαλλικό Paris et Vienne του 1487, αλλά την έκανε ελληνική. Έσβησε ξένες αναφορές, πρόσθεσε ελληνικό λεξιλόγιο, έντυσε τους ήρωες με κρητικά χρώματα και έδωσε στο ποίημα μια αλήθεια που μιλά ακόμα και σήμερα.
Από στόμα σε στόμα και από χειρόγραφα σε έντυπα
Πριν από την τυπογραφία, ο Ερωτόκριτος διαδόθηκε προφορικά. Στα χωριά και στις πόλεις, ραψωδοί το τραγουδούσαν σε γιορτές και πανηγύρια. Οι στίχοι περνούσαν από αυτί σε αυτί, μελωδικοί και ανεξίτηλοι. Όταν το 1713 τυπώθηκε για πρώτη φορά στη Βενετία από τον Antonio Bortoli, το έργο απέκτησε σώμα και υπόσταση που ταξίδεψε σε όλο τον ελληνισμό. Το μοναδικό σωζόμενο αντίτυπο φυλάσσεται σήμερα στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη.
Από τότε, οι εκδόσεις του Ερωτόκριτου πολλαπλασιάστηκαν. Σημαντικά χειρόγραφα, όπως το Harley MS 5644 στη British Library, σώζουν κομμάτια της ιστορίας του. Το 1915, ο Στέφανος Ξανθουδίδης εξέδωσε την πρώτη κριτική έκδοση στο Ηράκλειο, ανοίγοντας τον δρόμο για σύγχρονες φιλολογικές μελέτες.
Η γλώσσα και τα μηνύματα
Κάθε στίχος του Ερωτόκριτου είναι ένας παλμός. Η κρητική διάλεκτος δίνει δύναμη και μελωδία, φτιάχνοντας εικόνες που δεν ξεθωριάζουν: έρωτας, φιλία, τιμή, αξιοκρατία, ισότητα. Η Αρετούσα δεν είναι παθητική ηρωίδα· είναι δυναμική, αποφασιστική, διεκδικεί τον έρωτά της σε μια κοινωνία που θέλει να την περιορίσει. Ο ήρωας δεν κερδίζει με τίτλους, αλλά με αρετή και ανδρεία.
Το ποίημα μιλά για το δικαίωμα στην ευτυχία, για τη δύναμη της αγάπης να ξεπερνά κοινωνικούς φραγμούς και προκαταλήψεις. Και γι’ αυτό, τέσσερις αιώνες μετά, οι στίχοι του ακούγονται ζωντανοί.
Η τέχνη που γεννήθηκε από το ποίημα
Η μουσική αγκάλιασε τον Ερωτόκριτο. Το 1976, ο Χριστόδουλος Χάλαρης κυκλοφόρησε τον εμβληματικό δίσκο με τον Νίκο Ξυλούρη και την Τάνια Τσανακλίδου, φέρνοντας ξανά το έργο στα χείλη όλων. Ο Νίκος Κούνδουρος το ονειρεύτηκε στον κινηματογράφο και αργότερα σκηνοθέτησε όπερα στο Ηρώδειο με μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου. Οι σκηνές και οι στίχοι ζωντάνεψαν σε κάθε είδους παράσταση, από μικρά θεατρικά μέχρι σύγχρονες όπερες, με πιο πρόσφατες τις παραγωγές του Δ. Μαραμή για την Εθνική Λυρική Σκηνή.
Και η ζωγραφική δεν έμεινε πίσω. Ο Θεόφιλος και ο Νίκος Εγγονόπουλος έντυσαν με χρώμα τον έρωτα και τη μοίρα των ηρώων, κάνοντας το ποίημα εικόνα που αντέχει στον χρόνο.
Ένα αριστούργημα που ζει στους αιώνες
Τι κάνει τον Ερωτόκριτο μοναδικό; Η αλήθεια του. Η ικανότητά του να μιλά για συναισθήματα που μένουν αναλλοίωτα, για αξίες που αντέχουν σε κάθε εποχή. Από τα στενά της Σητείας, στα χειρόγραφα της Βενετίας, στα τραγούδια των ραψωδών, μέχρι τις αίθουσες των θεάτρων και τις σελίδες των εκδόσεων του 21ου αιώνα, το ποίημα αυτό παραμένει ζωντανό. Ένα ταξίδι τεσσάρων αιώνων που συνεχίζει να εμπνέει.
Με πληροφορίες απο Στέγη Βιτσέντζος Κορνάρος
Διαβάστε ακόμα
Ο Ed Gein, ο δολοφόνος που ενέπνευσε το Ψυχώ και τον σχιζοφρενή δολοφόνο με το πριόνι
