Όταν ο Ernő Rubik έφτιαξε τον πρώτο του κύβο, δεν σκεφτόταν παιχνίδια. Ήθελε να εξηγήσει στους φοιτητές του πώς κινούνται οι όγκοι στον χώρο χωρίς να διαλύεται η δομή. Το αποτέλεσμα ήταν μια ξύλινη κατασκευή με μηχανισμό που περιστρεφόταν αρμονικά γύρω από έναν κεντρικό άξονα. Ένα διδακτικό εργαλείο που, χωρίς να το ξέρει, θα άλλαζε για πάντα την παγκόσμια κουλτούρα των παζλ.
Ήταν 1974 και ο Rubik, καθηγητής αρχιτεκτονικής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης, δημιούργησε έναν κύβο με 27 μικρά κυβάκια (στην πραγματικότητα 26 ορατά και ένα κεντρικό σύνδεσμο που τα κρατά ενωμένα). Τα ένωσε με ελαστικούς δακτυλίους και καρφίδες για να μπορούν να περιστρέφονται χωρίς να αποσυνδέονται. Η πρώτη έκδοση δεν είχε καν χρώματα· ήταν φτιαγμένη από ξύλο και μέταλλο, σχεδόν χειροποίητη.
Όταν τον ανακάτεψε για να δείξει στους φοιτητές πώς λειτουργεί, συνειδητοποίησε κάτι: δεν μπορούσε να τον επαναφέρει στην αρχική του μορφή. Είχε μόλις δημιουργήσει ένα παζλ. Το ονόμασε «Bűvös Kocka», δηλαδή «Μαγικός Κύβος», και το 1975 κατοχύρωσε την πατέντα του. Το 1977 εμφανίστηκε στην ουγγρική αγορά και, δύο χρόνια αργότερα, πέρασε τα σύνορα της χώρας με τη βοήθεια της Ideal Toy Company, παίρνοντας το όνομα που θα γινόταν θρύλος: Rubik’s Cube.
Η μαθηματική τελειότητα ενός απλού κύβου
Ο μηχανισμός του κύβου είναι ένα αριστούργημα μηχανικής και γεωμετρίας. Αποτελείται από 26 ανεξάρτητα κομμάτια — 8 γωνίες, 12 ακμές και 6 σταθερά κέντρα που δεν αλλάζουν θέση, μόνο προσανατολισμό. Κάθε περιστροφή δημιουργεί μια νέα διάταξη· ο συνολικός αριθμός των δυνατών συνδυασμών φτάνει τα 43 252 003 274 489 856 000. Ένας αριθμός τόσο μεγάλος, που αν κάποιος προσπαθούσε να δοκιμάσει όλους τους πιθανούς συνδυασμούς, με μία αλλαγή το δευτερόλεπτο, θα χρειαζόταν πάνω από 1 τρισεκατομμύριο χρόνια για να βρει τη λύση.
Το 2010 μαθηματικοί της Google απέδειξαν ότι ο κύβος μπορεί να λυθεί από οποιαδήποτε θέση σε το πολύ 20 κινήσεις — το αποκαλούμενο “God’s Number”. Σήμερα ο ταχύτερος άνθρωπος στον κόσμο τον λύνει σε λιγότερο από 3,1 δευτερόλεπτα.
Η δεκαετία του ’80 τον μετέτρεψε σε σύμβολο νοημοσύνης, κουλτούρας και αισθητικής. Ήταν παντού: σε σχολεία, σε τηλεοπτικές εκπομπές, σε γραφεία ψυχολόγων και σε εικαστικές εγκαταστάσεις. Το 1982, στο πρώτο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Rubik’s Cube στη Βουδαπέστη, ο νικητής, ο Minh Thai από τις ΗΠΑ, χρειάστηκε 22,95 δευτερόλεπτα για να το λύσει. Από τότε γεννήθηκε το νέο άθλημα: speedcubing.
Η εκπαίδευση δεν έμεινε πίσω. Ο κύβος μπήκε σε σχολικά προγράμματα ως εργαλείο για τη λογική σκέψη, τη γεωμετρία και τη θεωρία ομάδων. Πέρα από το κλασικό μοντέλο 3×3×3, δημιουργήθηκαν δεκάδες παραλλαγές — κύβοι 2×2×2, 4×4×4, 17×17×17, ακόμα και μη κύβοι με σχήματα πυραμίδας ή δωδεκάεδρου. Κάθε νέα εκδοχή δοκιμάζει την ανθρώπινη υπομονή και μαθηματική φαντασία.
Ο ίδιος ο Rubik, που σπούδασε αρχιτεκτονική και εσωτερικό σχεδιασμό, δεν είδε ποτέ τον κύβο του απλώς ως παιχνίδι. Έλεγε: «Ο κύβος είναι ένα σύμπαν μέσα στα χέρια σου — απλό στην όψη, άπειρο στη σκέψη.» Από εργαλείο διδασκαλίας έγινε εργαλείο σκέψης και τελικά πολιτιστικό αντικείμενο, αναγνωρισμένο από το Museum of Modern Art της Νέας Υόρκης ως «παράδειγμα λειτουργικής ομορφιάς».
Μέχρι σήμερα έχουν πουληθεί πάνω από 450 εκατομμύρια κύβοι, καθιστώντας το το πιο επιτυχημένο φυσικό παιχνίδι στην ιστορία. Και το πιο εντυπωσιακό είναι ότι γεννήθηκε όχι σε εργοστάσιο παιχνιδιών, αλλά σε ένα πανεπιστημιακό εργαστήριο αρχιτεκτονικής στην κομμουνιστική Ουγγαρία των ’70s. Ένα παράδειγμα του πώς η περιέργεια ενός ανθρώπου μπορεί να φτιάξει έναν κόσμο που θα γυρίζει για πάντα.
