Γρηγόρης ΚεντητόςΣτην Αρχαία Αίγυπτο και τη Ρώμη, το πιρούνι ήταν ένα απλό εργαλείο φωτιάς. Δύο μεταλλικά δόντια για να γυρίζεις το κρέας, όχι για να το φέρνεις στο στόμα. Στην Κίνα, χρησιμοποιούνταν μικρά διχαλωτά εργαλεία στην κουζίνα, αλλά κανείς δεν τα έφερνε στο τραπέζι. Ο κόσμος έτρωγε με τα χέρια, με μαχαίρια και κουτάλια.
Η αλλαγή ξεκίνησε στο Βυζάντιο. Στις αυλές της Κωνσταντινούπολης, τα μικρά, χρυσά πιρούνια ήταν ένδειξη πολυτέλειας και κύρους. Το 1004, η Μαρία Αργυροπουλίνα, ανιψιά του αυτοκράτορα Βασιλείου Β’, ταξιδεύει στη Βενετία για να παντρευτεί τον Giovanni Orseolo. Στο γαμήλιο τραπέζι, σηκώνει ένα λεπτεπίλεπτο πιρούνι δύο δοντιών. Οι καλεσμένοι μένουν σιωπηλοί. Ο Άγιος Πέτρος Δαμιανός την κατηγορεί για ύβρη και «αμαρτωλή πολυτέλεια». Λίγο αργότερα, όταν πεθαίνει από ασθένεια, η κοινωνία μιλά για «θεία τιμωρία».
Το 1075, η Θεοδώρα Δούκαινα, κόρη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι’, φτάνει κι εκείνη στη Βενετία για τον γάμο της με τον Δόγη. Το χρυσό της πιρούνι προκαλεί ξανά αντιδράσεις. Οι κληρικοί το συνδέουν με την τρίαινα του διαβόλου και η φήμη του εργαλείου ως «καταραμένου» εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη.
Μεσαίωνας και φόβος
Στη μεσαιωνική Ευρώπη, το πιρούνι γίνεται σύμβολο αλαζονείας και αμαρτίας. Η Εκκλησία κηρύσσει ότι «ο Θεός χάρισε δάχτυλα για να τρώμε», και σε ορισμένες περιοχές η χρήση του απαγορεύεται. Οι λίγοι που τολμούν να το χρησιμοποιήσουν στιγματίζονται, με ιστορίες κοινωνικής απομόνωσης και διωγμών να πλημμυρίζουν τις πόλεις.
Παρά τον φόβο, η ανάγκη για καθαριότητα και πρακτικότητα αρχίζει να ανοίγει τον δρόμο. Τα γεύματα γίνονται πιο περίπλοκα, οι σάλτσες και τα νέα πιάτα απαιτούν μεγαλύτερη προσοχή. Αργά αλλά σταθερά, η δαιμονοποίηση αρχίζει να υποχωρεί.
Η Αναγέννηση και η αλλαγή
Στην Ιταλία της Αναγέννησης, το πιρούνι περνά από την κατάρα στην αποδοχή. Τα ζυμαρικά και τα γλυκά με σιρόπι δεν τρώγονται χωρίς αυτό. Η νέα αστική τάξη το υιοθετεί ως εργαλείο καθαριότητας και εκλέπτυνσης. Οι Μεδίκοι στη Φλωρεντία το θεωρούν απαραίτητο και το επιδεικνύουν στα δείπνα τους.
Το 1533, η Κατερίνα των Μεδίκων παντρεύεται τον Ερρίκο Β΄ και φέρνει το πιρούνι στη Γαλλία. Στην αρχή προκαλεί ειρωνείες και καχυποψία, αλλά σύντομα η γαλλική αυλή το μετατρέπει σε εργαλείο υψηλής κουζίνας. Στην Αγγλία, ο Thomas Coryat γράφει το 1608 για τα «περίεργα πιρούνια» των Ιταλών και γίνεται περίγελος με το παρατσούκλι «Furcifer» — «ο άνθρωπος με το πιρούνι».
Από την πολυτέλεια στην καθημερινότητα
Μέχρι τον 18ο αιώνα, οι αντιστάσεις υποχωρούν. Στη Γαλλία εμφανίζονται πιρούνια με τρία και τέσσερα δόντια, με καμπύλη που επιτρέπει καλύτερο κράτημα της τροφής. Στη Γερμανία, η τετραδοντία τυποποιείται και εξαπλώνεται γρήγορα. Η Βιομηχανική Επανάσταση μειώνει το κόστος παραγωγής και το εργαλείο μπαίνει στα σπίτια της μεσαίας τάξης.
Στην Αμερική, οι πουριτανοί το θεωρούν για χρόνια «αντίθετο στη φύση», αλλά μετά την Αμερικανική Επανάσταση η επιρροή της Ευρώπης και οι νέοι κανόνες υγιεινής το καθιερώνουν. Ο κυβερνήτης John Winthrop αναφέρεται συχνά ως από τους πρώτους που το χρησιμοποίησαν στη Νέα Αγγλία.
Η απόλυτη κυριαρχία
Στον 19ο αιώνα, το πιρούνι δεν είναι πλέον σύμβολο αλαζονείας. Τα εγχειρίδια εθιμοτυπίας το αναφέρουν ως απαραίτητο στοιχείο καλών τρόπων. Η μαζική παραγωγή και η εξέλιξη της γαστρονομίας το καθιστούν αναντικατάστατο. Από τα παλάτια των βασιλέων μέχρι τα σπίτια των απλών ανθρώπων, το πιρούνι κερδίζει μια θέση δίπλα στο μαχαίρι και το κουτάλι.
Σήμερα, λίγοι θυμούνται πως κάποτε θεωρήθηκε όργανο του διαβόλου. Η πορεία του, από φόβο και κατάρα σε σύμβολο εκλέπτυνσης, αποδεικνύει πως κάθε πολιτισμική αλλαγή που τρομάζει τελικά γίνεται δεύτερη φύση.
Διαβάστε ακόμα
Πώς το λευκό νυφικό της βασίλισσας Βικτωρίας το 1840 άλλαξε για πάντα τους γάμους σε όλο τον κόσμο
Η αληθινή ιστορία των μαύρων γατών που από ιερά σύμβολα έγιναν σημάδια γρουσουζιάς
Το πρώτο αντικείμενο που οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν ως νόμισμα πριν γεννηθούν τα μεταλλικά νομίσματα
