Γρηγόρης ΚεντητόςΣτην αρχαία Αίγυπτο, η μαύρη γάτα δεν ήταν σύμβολο φόβου αλλά θεϊκής εύνοιας. Η θεά Μπαστέτ, προστάτιδα της γονιμότητας και του σπιτιού, απεικονιζόταν συχνά με κεφάλι γάτας. Όποιος φιλοξενούσε ή φρόντιζε γάτες θεωρούνταν ευλογημένος, ενώ όποιος τις κακοποιούσε, καταδικαζόταν με την πιο αυστηρή τιμωρία. Η μαύρη γούνα θεωρούταν δείγμα ιδιαίτερης ισχύος και μαγικής προστασίας.
Με την παρακμή των παλαιών θρησκειών και την άνοδο του Χριστιανισμού, η εικόνα αυτή άρχισε να αλλάζει. Στη μεσαιωνική Ευρώπη, οι γάτες – και κυρίως οι μαύρες – συνδέθηκαν με το κακό. Η Εκκλησία τις θεωρούσε «συνεργούς του διαβόλου» και συνοδούς των μαγισσών. Η μαύρη γούνα τους, που έμοιαζε να χάνεται στο σκοτάδι, έδωσε τροφή σε θρύλους για πλάσματα που παρακολουθούσαν ανθρώπους τις νύχτες.
Τον 14ο αιώνα, όταν η πανώλη εξαπλώθηκε και αφάνισε εκατομμύρια ανθρώπους, η δεισιδαιμονία κορυφώθηκε. Οι γάτες κατηγορήθηκαν για τη διάδοση της ασθένειας και σφαγιάστηκαν σε ολόκληρες περιοχές. Η ειρωνεία; Η μαζική εξόντωση των γατών επέτρεψε στους αρουραίους να πολλαπλασιαστούν ανεξέλεγκτα, επιταχύνοντας την εξάπλωση της αρρώστιας που προσπαθούσαν να σταματήσουν.
Από την Ευρώπη στην Αμερική και τους θρύλους
Καθώς οι ευρωπαϊκές δεισιδαιμονίες ταξίδευαν με τους αποίκους στην Αμερική, οι μαύρες γάτες βρέθηκαν και εκεί στο επίκεντρο του φόβου. Στις δίκες του Σάλεμ τον 17ο αιώνα, οι καταγγελίες για μαγεία συνοδεύονταν από ιστορίες για γάτες που μιλούσαν, εξαφανίζονταν ή προειδοποιούσαν για θάνατο. Η εικόνα της γάτας ως κακού οιωνού εδραιώθηκε για αιώνες.
Κι όμως, δεν ήταν παντού το ίδιο. Στη Σκωτία, μια μαύρη γάτα που εμφανιζόταν στην πόρτα ενός σπιτιού θεωρούνταν σημάδι επικείμενης ευημερίας. Στην Ιαπωνία, μέχρι σήμερα, η μαύρη γάτα θεωρείται γούρι για τους ανύπαντρους, ενώ στην Αγγλία οι ναυτικοί πίστευαν ότι μια γάτα με σκούρα γούνα στο πλοίο εξασφάλιζε καλές θάλασσες και ασφαλή ταξίδια.
Η Γαλλία ανέπτυξε έναν διπλό μύθο. Μια γάτα που περνούσε μπροστά σου από την αριστερή πλευρά έφερνε γρουσουζιά, αλλά αν την καλούσες κοντά, μετατρεπόταν σε προμήνυμα καλής τύχης. Οι αντιφάσεις αυτές δείχνουν ότι οι πολιτισμοί έπλαθαν τις δεισιδαιμονίες τους με βάση τις ανάγκες και τους φόβους τους.
Μαύρες γάτες στη λογοτεχνία και την ποπ κουλτούρα
Στους αιώνες που ακολούθησαν, οι μαύρες γάτες έγιναν σύμβολα μυστηρίου. Ο Έντγκαρ Άλαν Πόε έγραψε το εμβληματικό «Η Μαύρη Γάτα», μετατρέποντάς τες σε φιγούρες τρόμου και ενοχής. Στον 20ό αιώνα, με την άνοδο του κινηματογράφου και της ποπ κουλτούρας, οι γάτες έγιναν αναπόσπαστο κομμάτι των εικόνων του Halloween, πλάι σε μάγισσες, φεγγάρια και σκισμένες σκούπες.
Στον κινηματογράφο και τις τηλεοπτικές σειρές, η μαύρη γάτα έγινε συνώνυμο της σκοτεινής γοητείας. Από ταινίες τρόμου μέχρι εικονογραφήσεις παιδικών βιβλίων, οι γάτες αυτές διατήρησαν το μυστήριο που τις περιβάλλει εδώ και αιώνες.
Η επιστήμη και οι δεισιδαιμονίες
Στη σύγχρονη εποχή, η επιστήμη αποδομεί τους μύθους. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι δεισιδαιμονίες γύρω από τις γάτες είναι κοινωνικά και πολιτισμικά κατασκευάσματα. Οι γάτες, ανεξαρτήτως χρώματος, δεν φέρνουν τύχη ή γρουσουζιά. Κι όμως, η εικόνα τους παραμένει ισχυρή.
Ακόμη και σήμερα, σε χωριά της Ευρώπης, όταν μια μαύρη γάτα περάσει τον δρόμο, κάποιοι οδηγοί σταματούν ή κάνουν κύκλο για να αποφύγουν τη «συμφορά». Αντίθετα, σε άλλες κοινωνίες, οι ίδιες γάτες θεωρούνται ακόμη προστάτιδες και σύμβολα καλοτυχίας.
Από τον φόβο στον θαυμασμό
Η πορεία των μαύρων γατών μέσα στους αιώνες δείχνει πώς οι κοινωνίες αλλάζουν την οπτική τους. Από ιερά πλάσματα, σε καταραμένα σύμβολα, και ξανά σε αγαπημένα κατοικίδια, οι μαύρες γάτες κουβαλούν ένα μυστήριο που δεν έσβησε ποτέ.
Σήμερα, οργανώσεις προστασίας ζώων παλεύουν να καταρρίψουν τις προκαταλήψεις. Οι υιοθεσίες μαύρων γατών αυξάνονται, ενώ σε κάποιες χώρες οργανώνονται ακόμη και γιορτές για να τιμηθούν τα ζώα που κάποτε κυνηγήθηκαν για το χρώμα τους.
Η μαύρη γάτα συνεχίζει να περπατά ανάμεσα στους μύθους και την πραγματικότητα. Μια σιωπηλή υπενθύμιση ότι οι φόβοι και οι προκαταλήψεις μπορεί να αλλάζουν, αλλά ποτέ δεν εξαφανίζονται.
Διαβάστε ακόμα
Το πρώτο αντικείμενο που οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν ως νόμισμα πριν γεννηθούν τα μεταλλικά νομίσματα
Γιατί όλα φαίνονταν μεγαλύτερα όταν ήμασταν παιδιά
Πώς τα σκουλήκια έσωσαν στρατιώτες από βέβαιο θάνατο και έγιναν η πιο απρόσμενη σωτηρία της ιατρικής
